Σου έχει τύχει να γνωρίζει κάποιον, να κλείνετε ραντεβού, κάπου μέσα σου να είσαι σχεδόν σίγουρη ότι κάτι θα γίνει και δεν θα βρεθείτε και τελικά να στο ακυρώνει; Σου έχει τύχει να ελπίζεις για κάτι στα επαγγελματικά, να πάρεις τη δουλειά, και τελικά να μην την παίρνεις γιατί μια φωνούλα μέσα σου, σου έλεγε πώς δεν θα την πάρεις; Μήπως τα προκαλούμε τα δεινά μας μερικές φορές; Μήπως ο φόβος μας γίνεται πραγματικότητα;
Η ψυχοθεραπεύτρια Μαρίνα Μόσχα γράφει σήμερα για την αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ελπίζοντας να μάθουμε από τα παθήματά μας!
“Δεν το έλεγα εγώ ότι θα…;”, “Το ήξερα πως θα…” Έχουν υπάρξει και για εσάς κάποιες στιγμές που πιστεύετε πως γνωρίζατε εκ των προτέρων ότι δεν θα βγει σε καλό μία κίνηση, μία γνωριμία, μία σχέση; Νιώθετε σαν να γνωρίζετε εξ’ αρχής την εξέλιξη κάποιων πραγμάτων; Αν ναι, προφανώς δεν έχετε μαντικές ικανότητες, απλά πέφτετε στην παγίδα της αυτοεκπληρούμενης προφητείας με όλες τις συνέπειες…
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΥΤΟΕΚΠΛΗΡΟΥΜΕΝΗ ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ
Ο κάθε άνθρωπος κουβαλάει πεποιθήσεις από το παρελθόν και έχει προσδοκίες από τη ζωή, σύμφωνα με όσα θέλει να του συμβούν -συνειδητά ή ασυνείδητα. Όταν έχουμε πείσει τον εαυτό μας ότι μία κατάσταση θα έχει την Χ κατάληξη, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, “δουλεύουμε” για να πετύχουμε ακριβώς αυτό το Χ αποτέλεσμα.
Για παράδειγμα, αν πιστεύω πως ο γείτονας μου δεν με συμπαθεί και για αυτό δεν είναι ιδιαίτερα ομιλητικός απέναντί μου, ενώ με άλλους είναι φιλικός, όταν θα τον δω το πιο πιθανό θα είναι να έχω μία κρατημένη στάση απέναντί του, ίσως να είναι και ο τόνος της φωνής μου “κοφτός ή απόμακρος”, όπου και εκείνος θα ανταποκριθεί ανάλογα στα ερεθίσματα που λαμβάνει από την δική μου όμως συμπεριφορά. Και εκεί ακριβώς θα επιβεβαιώσω την προσδοκία μου από εκείνον: “Δεν έλεγα ότι δεν με συμπαθεί; Με όλους τους άλλους είναι χαμογελαστός, μαζί μου πολύ τυπικός και απόμακρος!” Δεν μπορώ να αντιληφθώ πως απλά καθρεφτίζει αυτό που εγώ του δείχνω, ούτε πως με τους άλλους πράγματι είναι πιο φιλικός εφόσον και εκείνοι είναι πιο “ζεστοί” μαζί του.
Στην αυτοεκπληρούμενη προφητεία λοιπόν, προσπαθώ να πραγματοποιήσω τις λανθασμένες πεποιθήσεις και προσδοκίες που έχω για μία κατάσταση, γεγονός ή συνθήκη στο μέλλον, σαν να “κάνω τα αδύνατα, δυνατά” να δικαιώσω αυτές τις λανθασμένες πεποιθήσεις, συμπεριφέρομαι δηλαδή χωρίς να το αντιλαμβάνομαι με τέτοιο τρόπο που θα καταφέρω να πραγματοποιήσω την αρχική μου λανθασμένη αντίληψη της κατάστασης, σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Ρ. Μέρτον που επινόησε τον συγκεκριμένο όρο το 1949 στο βιβλίο του “Κοινωνική Θεωρία και Κοινωνική Διάρθρωση”.
ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ
Στο παραπάνω παράδειγμα που καταλήγετε, τι καταλαβαίνετε; Ας το δούμε και πάλι από την αρχή:
Πιστεύω ότι ο γείτονάς μου δεν με συμπαθεί, άρα φοβάμαι στην ουσία ότι με απορρίπτει, μου κρεμάω την ταμπέλα: “Δεν είμαι αρκετά καλή για αυτόν!” Στη συνέχεια, είναι σαν να περιμένω κάθε φορά –χωρίς να τα καταλαβαίνω– να αντιμετωπίσω την ίδια συμπεριφορά από εκείνον. Όταν τον συναντώ στο ασανσέρ για παράδειγμα, αγχώνομαι επειδή φοβάμαι πως πάλι θα εισπράξω την απόρριψη από εκείνον μέσα από την “παγερή” συμπεριφορά του. Αρχίζω και “σφίγγομαι” μέσα μου, ενώ από το άγχος μου έχω μία “κρατημένη” συμπεριφορά απέναντί του, μιλάω τυπικά, γυρίζω προς την αντίθετη από τη δική του πλευρά. Κι εκείνος απλά ανταποκρίνεται στη δική μου στάση με τον τρόπο που στην ουσία εγώ του δείχνω.
Προκαλώ δηλαδή αυτό ακριβώς που φοβάμαι, σαν να είναι αυτή ακριβώς η εικόνα που με προσδιορίζει, παγιδεύοντας τον ίδιο μου τον εαυτό! Αντίθετα, αν πλησιάσω τον γείτονα με χαμόγελο, τον ρωτήσω τι κάνει, πως πέρασε την ημέρα του με έναν ευχάριστο τόνο, το πιο πιθανό είναι να ανταποκριθεί στο δικό μου “θετικό και ευχάριστο” κάλεσμα…
Ο φόβος λοιπόν είναι αυτός που βρίσκεται πίσω από τέτοιου είδους καταστάσεις, όπως για παράδειγμα:
–Φόβος απόρριψης: “Δεν αξίζω να…, άρα θα πληγωθώ και ντρέπομαι για αυτό”
–Φόβος αποτυχίας: “Δεν θα καταφέρω να…, άρα θα αποτύχω και απογοητεύομαι”
–Φόβος εγκατάλειψης: “Δεν είμαι αρκετός/ή να…, άρα θα μείνω μόνος/η μου” π.χ. να κρατήσω μία σχέση
Ο φαύλος κύκλος της Αυτοεκπληρούμενης Προφητείας
Συνηθίζω να λέω πως η Αυτοεκπληρούμενη Προφητεία με οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε έναν “φαύλο κύκλο”, μέσα από σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές με έναν και μόνο στόχο: να επιβεβαιώσω την αρχική μου πεποίθηση. Έτσι, αρχίζω και λειτουργώ μέσα από ένα φαύλο κύκλο, όπου:
- Δημιουργώ αρνητικές σκέψεις
- Οι αρνητικές σκέψεις δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα
- Τα αρνητικά αυτά συναισθήματα δεν μου επιτρέπουν να δω πως μπορεί να υπάρχει και μία άλλη οπτική, πιο θετική που θα μου δημιουργήσει επίσης θετική διάθεση και συναισθήματα
- Άρα, δεν μπορώ να εξετάσω πιθανές εναλλακτικές
- Συμπεριφέρομαι μέσα από τις σκέψεις μου και αυτά που νιώθω, σκέψη + συναίσθημα = συμπεριφορά
- Άρα παρουσιάζω μία εξίσου αρνητική συμπεριφορά
- Επιβεβαιώνεται η αρχική μου -αρνητική πεποίθηση- μέσα από την δική μου συμπεριφορά που προκαλεί αυτό που είχα εξ’ αρχής στο μυαλό μου
Αυτός ο τρόπος επιβεβαίωσης της αρχικής μου πεποίθησης που γίνεται όπως προανέφερα χωρίς να το καταλαβαίνω, τουλάχιστον τις περισσότερες φορές, απλώνεται σε όλων των ειδών τις σχέσεις: ∈ρωτικές, φιλικές, επαγγελματικές, συγγενικές. Έχοντας μία συγκεκριμένη θεώρηση για τον άλλον άνθρωπο, αλληλεπιδρώντας μαζί του τελικά παρατηρώ πως συμπεριφέρεται σύμφωνα με την αρχική μου θεώρηση.
ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΝΤΙΔΟΤΟ;
Φυσικά και υπάρχει, αν καταλάβουμε τον τρόπο που λειτουργεί και αποφασίσουμε να πάρουμε τα ηνία στα χέρια μας. Για να το πω πιο σωστά, τα ηνία τα έχουμε εμείς αλλά χρειάζεται και να τα χρησιμοποιούμε σωστά, αποφεύγοντας την παγίδα της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Και για να γίνει αυτό:
- Αναγνωρίζω πως δεν μαντεύω το μέλλον, ούτε είναι θέμα ιδιαίτερης …εξυπνάδας.
- Παρατηρώ τι συμβαίνει γύρω μου και “πως αντιμετωπίζω και τι κάνω εγώ” σε μία κατάσταση, χωρίς να δίνω ερμηνείες.
- Αν χρειάζομαι διευκρινίσεις, απλά ρωτάω, χωρίς και πάλι να ερμηνεύω.
- Εξετάζω μία κατάσταση σφαιρικά, αναγνωρίζοντας τα αρνητικά αλλά και τα θετικά της, όπως και πιθανές εναλλακτικές.
- Αποφεύγω να χαρακτηρίζω εκ των προτέρων μία κατάσταση.
- Αποφεύγω τις γενικεύσεις, ακόμα και αν δεν μου πάει καλά κάποιες φορές κάτι, δεν σημαίνει πως κάθε φορά θα αποτυγχάνω.
- Αναγνωρίζω τις ικανότητες και τις δυνατότητές μου, όπως και τις αδυναμίες μου.
- Μαθαίνω να αναγνωρίζω το συναίσθημά μου αλλά και να το διαχωρίζω από τη σκέψεις μου, όπως και το τι προκαλεί τι.
- Μαθαίνω να επικοινωνώ αυτό που νιώθω, σκέφτομαι, πιστεύω στους γύρω μου.
- Η βοήθεια ειδικού θα είναι χρήσιμη όταν βλέπω να επαναλαμβάνω συμπεριφορές που μου δημιουργούν πρόβλημα.
Το πιο σημαντικό είναι να αποδεχτώ πως η ζωή μας δεν είναι μονόχρωμη, δεν είναι άσπρο – μαύρο. Υπάρχουν πολλές ενδιάμεσες αποχρώσεις που αν δεν είμαι σε θέση να τις δω και λειτουργώ μέσα από αυτό που εγώ “έχω μάθει και περιμένω να συμβεί”, το μόνο σίγουρο είναι πως θα αδικώ τον εαυτό μου, θα θεωρώ πως για όλα φταίει η …κακή μου μοίρα ή πως η ζωή είναι άδικη μαζί μου! Όπως μου συμβαίνουν κάποια δύσκολα γεγονότα, έτσι ακριβώς μου συμβαίνουν και ευχάριστα, φτάνει να μπορώ να τα αναγνωρίσω και να μην καταφεύγω στα δυσάρεστα για να …μου αποδείξω ότι “το ‘ξερα εγώ!”.
Τροφή για σκέψη
Μετά από όλα όσα διαβάσατε, θα ήταν βοηθητικό να σκεφτείτε δικούς σας τρόπους της συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Καταγράψτε τις δικές σας πεποιθήσεις που έχετε δει να επιβεβαιώνονται και παρατηρήστε αν είναι αρνητικές και πως έχουν επηρεάσει τη ζωή σας μέχρι σήμερα. Μετά καταγράψτε πιθανές εναλλακτικές και σκεφτείτε πως θα ήταν το αποτέλεσμα αν τις είχατε ακολουθήσει…
Μαρίνα Μόσχα, ψυχοθεραπεύτρια
