Τι διαφορά έχουν ο ψυχίατρος από τον ψυχολόγο, τον ψυχοθεραπευτή και το σύμβουλο ψυχικής υγείας; Σε ποιον από αυτούς θα απευθυνθούμε για ένα πρόβλημα που ίσως αντιμετωπίζουμε;
Σε όλους μας έχει τύχει να περάσουμε στη ζωή μας κάποια δύσκολη περίοδο, στην οποία μπορεί να νιώσουμε ότι θα χρειαστούμε τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας για να τα βγάλουμε πέρα. Ίσως τότε κάποιος έμπιστος φίλος μάς συστήσει κάποιον που είχε συμβουλευθεί ο ίδιος στο παρελθόν. Στην πραγματικότητα, όμως, ο επαγγελματίας που βοήθησε το φίλο μας μπορεί να μην προσφέρεται για τη δική μας περίπτωση, αφού κάθε επιστήμονας εκπαιδεύεται έτσι ώστε να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά συγκεκριμένες καταστάσεις. Ας δούμε, λοιπόν, σε συνεργασία με την ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια Λουίζα Βογιατζή, σε τι διαφέρουν οι ειδικότητες του τομέα ψυχικής υγείας μεταξύ τους και με ποια κριτήρια θα επιλέξουμε την ιδανική για να επιλύσουμε το δικό μας πρόβλημα.
Το «προφίλ» κάθε ειδικότητας
Ψυχίατρος
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΤΙΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΝΟΣΟΥΣ
Προϋπόθεση για να ασκήσει κάποιος το επάγγελμα του ψυχιάτρου είναι να διαθέτει πτυχίο ιατρικής και κατόπιν να έχει ειδικευθεί στην ψυχιατρική. Συνήθως ταυτίζουμε τον ψυχίατρο με το νευρολόγο, στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για δύο διαφορετικές ειδικότητες, παρόλο που σε κάποιους επαγγελματίες συνυπάρχουν.
- Ο νευρολόγος ειδικεύεται στη διάγνωση και τη θεραπεία των νευρολογικών διαταραχών, όπως είναι η νόσος του Αλτσχάιμερ, η επιληψία και η σκλήρυνση κατά πλάκας.
- Ο ψυχίατρος, από την άλλη, καταπιάνεται με την αναγνώριση και την αντιμετώπιση ψυχικών νόσων, για παράδειγμα της κατάθλιψης (ειδικά στις πιο σοβαρές μορφές της), της σχιζοφρένειας και της ψύχωσης. Επιπλέον, ως πτυχιούχος γιατρός, έχει το δικαίωμα να συνταγογραφεί φάρμακα.
Ψυχοθεραπευτής
ΔΙΕΡΕΥΝΑ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΒΑΘΙΕΣ ΡΙΖΕΣ
Πρόκειται για πτυχιούχο γιατρό ή ψυχολόγο με μετεκπαίδευση στην ψυχοθεραπεία. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές σχολές ψυχοθεραπείας διαφορετικών προσεγγίσεων (π.χ. ψυχανάλυσης και γνωσιακής – συμπεριφοριστικής θεραπείας), καθεμία με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της.
- Σε γενικές γραμμές ο ψυχοθεραπευτής δεν αντιμετωπίζει μόνο τα συμπτώματα μιας ψυχικής νόσου, αλλά σε συνεργασία με τον ασθενή (και συχνά μαζί με την οικογένειά του ή στο πλαίσιο μιας ομάδας) αναζητά τα βαθύτερα αίτιά της, όπως τις ψυχικές συγκρούσεις που μπορεί να κρύβει.
- Δίνει έτσι τη δυνατότητα στον ασθενή να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματά του, να κατανοήσει τις σκέψεις και τη συμπεριφορά του και να τις τροποποιήσει.
- Με λίγα λόγια ο ασθενής, με ένα συγκεκριμένο αριθμό συνεδριών ή μακροχρόνια ψυχοθεραπεία (ανάλογα με το πρόβλημά του και την ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που ακολουθεί), εκπαιδεύεται στην αποτελεσματικότερη διαχείριση της καθημερινότητάς του.
Σύμβουλος ψυχικής υγείας
ΑΚΟΥΕΙ ΤΟΝ ΑΣΘΕΝΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΒΟΗΘΑ ΝΑ ΒΡΕΙ ΛΥΣΕΙΣ
Στις αγγλοσαξονικές χώρες η συμβουλευτική ψυχικής υγείας αποτελεί μια ειδικότητα αυστηρά προσδιορισμένη και με μακρά παράδοση, ωστόσο στην Ελλάδα δεν είναι ακόμη νομικά κατοχυρωμένη. Θεωρητικά δηλαδή οποιοσδήποτε μπορεί να ασκήσει το επάγγελμα χωρίς να διαθέτει σχετική άδεια, γι’ αυτό απαιτείται προσοχή στην επιλογή του. Ο πραγματικός σύμβουλος ψυχικής υγείας έχει πτυχίο από πανεπιστημιακή σχολή ανθρωπιστικής κατεύθυνσης (π.χ. Ψυχολογίας, ΦΠΨ, Κοινωνιολογίας) και μετεκπαίδευση στη συμβουλευτική σε αναγνωρισμένο πανεπιστήμιο ή εκπαιδευτικό ινστιτούτο.
- Ο ρόλος του είναι ουσιαστικά να ακούει τον ασθενή και να τον κατευθύνει έτσι ώστε να καταφέρει ο τελευταίος να κατανοήσει το πρόβλημά του και να βρει τη λύση.
- Ένας σωστά καταρτισμένος σύμβουλος ψυχικής υγείας μπορεί να υποστηρίξει τον ασθενή σε μια γκάμα καταστάσεων, όπως σε ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, ύστερα από ένα χωρισμό ή σε ένα μεγάλο επαγγελματικό δίλημμά του. Όμως, καθώς δεν είναι εξουσιοδοτημένος να κάνει διάγνωση μιας ψυχικής νόσου, ούτε να προτείνει θεραπεία, δεν ενδείκνυται στις περιπτώσεις σοβαρών διαταραχών.
Ψυχολόγος
ΠΡΟΑΓΕΙ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
Ο ψυχολόγος είναι πτυχιούχος κάποιας πανεπιστημιακής σχολής Ψυχολογίας, πιθανόν με μετεκπαίδευση σε ένα συγκεκριμένο κλάδο (π.χ. στην Κλινική ή την Κοινωνική Ψυχολογία). Μπορεί να κάνει διάγνωση μέσα από το διάλογο και με τη χρήση εργαλείων, όπως τα ερωτηματολόγια και τα τεστ. Δεν θεραπεύει όμως μια ψυχική διαταραχή.
- Βασικό μέλημά του είναι η προστασία, η αποκατάσταση και η προαγωγή της δημόσιας ή ιδιωτικής ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, σε ένα νοσοκομείο στηρίζει ψυχολογικά τους ασθενείς, σε ένα σχολείο αφουγκράζεται τα προβλήματα των μαθητών και υλοποιεί προγράμματα που στοχεύουν σε ένα υψηλότερο επίπεδο ψυχικής υγείας στο εκπαιδευτικό περιβάλλον, ενώ σε μια εταιρεία συμβουλεύει τους εργαζομένους στα επαγγελματικά προβλήματά τους.
- Σε γενικές γραμμές βοηθάει τον ασθενή του να κατανοήσει τον τρόπο σκέψης, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του, να εντοπίσει τις δυναμικές που του προκαλούν δυσφορία και να ενδυναμώσει τις γνωσιακές και συναισθηματικές λειτουργίες του.
Ποια βήματα θα ακολουθήσουμε
«Στις περισσότερες περιπτώσεις στις οποίες αντιμετωπίζουμε κάποιο πρόβλημα ψυχολογικής φύσεως, και μάλιστα για πρώτη φορά, η σωστή σειρά είναι να απευθυνθούμε αρχικά σε κάποιον ψυχολόγο, ψυχοθεραπευτή ή σύμβουλο ψυχικής υγείας», όπως εξηγεί η κ. Βογιατζή. Αυτός θα μας καθοδηγήσει ώστε, σε περίπτωση που κριθεί απαραίτητο, να ακολουθήσουμε φαρμακευτική αγωγή και να αναζητήσουμε στη συνέχεια και ψυχίατρο. «Αν απευθυνθούμε εξαρχής σε ψυχίατρο μπορεί να συμβεί να μας συστήσει φαρμακευτική αγωγή ακόμη και σε περιπτώσεις όπου θα αρκούσε ψυχοθεραπεία ή συμβουλευτική για να το αντιμετωπίσουμε. Ασφαλώς κάποιοι ψυχίατροι είναι και ψυχοθεραπευτές, οπότε μπορούν να μας παράσχουν οι ίδιοι ψυχοθεραπεία», συμπληρώνει η κ. Βογιατζή.
Αναζητώντας έναν αξιόπιστο επαγγελματία
Επειδή στην Ελλάδα δεν υπάρχουν καθορισμένα από το κράτος κριτήρια επαγγελματικής επάρκειας για τις συγκεκριμένες ιδιότητες, είναι σημαντικό να βεβαιωθούμε ότι ο ειδικός που επιλέξαμε κατέχει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος (αν είναι ψυχολόγος) ή πτυχίο από αναγνωρισμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα/ινστιτούτο (για επίσης αναγνωρισμένη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση). «Καλό είναι να μη διστάζουμε να ρωτάμε αν έχουμε απορίες ή αμφιβολίες, ώστε να αποκτήσουμε σαφή εικόνα. Άλλωστε η εμπιστοσύνη και η αίσθηση ασφάλειας που μας δημιουργεί ο “ειδικός” στον οποίο έχουμε απευθυνθεί αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία για την επιτυχία της ψυχοθεραπευτικής ή της συμβουλευτικής παρέμβασης», εξηγεί η κ. Βογιατζή.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορούμε να αποταθούμε στην Εθνική Εταιρεία Ψυχοθεραπείας Ελλάδος (www.nopg.gr/gr) ή στην Ελληνική Εταιρεία Συμβουλευτικής (www.hac.com.gr), γνωρίζοντας όμως, όπως προσθέτει η ειδικός, «ότι πολλοί ψυχοθεραπευτές και σύμβουλοι δεν είναι εγγεγραμμένοι σε αυτές γιατί ο νόμος στην Ελλάδα δεν το απαιτεί».
Ξέρεις τι είναι το life coaching;
Ιδιαίτερα διαδεδομένη ειδικότητα στις ΗΠΑ, έχει έρθει τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας. Όπως συμβαίνει με το σύμβουλο ψυχικής υγείας, έτσι και ο life coach δεν απαιτείται, βάσει νόμου, να διαθέτει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, οπότε πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην επιλογή του. Ο όρος «coach» σημαίνει στα αγγλικά προπονητής, κι αυτό ακριβώς είναι: μας «προπονεί στη ζωή», μας προσφέρει τα κατάλληλα ερεθίσματα για να αναγνωρίσουμε τους προσωπικούς ή επαγγελματικούς στόχους μας και να τους κατακτήσουμε. Δεν δίνει έτοιμες συνταγές επιτυχίας, αλλά βοηθάει κάποιον, μέσα από το διάλογο, να σχεδιάσει τις δικές του στρατηγικές. Αρχικά τον εμπνέει να ανοιχτεί συναισθηματικά, προκειμένου ο πελάτης του να ανακαλύψει ποιες κατευθύνσεις πρέπει να πάρει, και στη συνέχεια τον συνοδεύει στη διαδρομή του προς τις ιδανικές λύσεις. Δεν απευθυνόμαστε στον life coach για να αντιμετωπίσουμε μια ψυχική νόσο, αλλά για να καλλιεργήσουμε τις προσωπικές ικανότητες και δυνάμεις μας όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια πρόκληση, για παράδειγμα με τις απαιτήσεις μιας νέας καριέρας.
Στην πράξη
Τι μπορείς να κάνεις αν…
…διανύεις μια δύσκολη περίοδο της ζωής σου.
Αν η δυσφορία πηγάζει από ένα συγκεκριμένο, αναγνωρίσιμο γεγονός, όπως κάποιο χωρισμό ή το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, και νιώσεις την ανάγκη να απευθυνθείς σε κάποιον ειδικό για να κατανοήσεις καλύτερα τον εαυτό και τα συναισθήματά σου, μπορείς να καταφύγεις σε έναν ψυχολόγο ή σύμβουλο ψυχικής υγείας, έχοντας πάντα κατά νου ότι ο πρώτος μπορεί να κάνει τη διάγνωση και να προσφέρει υποστήριξη, ενώ ο δεύτερος να σε βοηθήσει να βρεις μέσα σου τις πηγές της προσωπικής αλλαγής. Προσοχή όμως: σε περίπτωση που η ψυχική οδύνη είναι βαθιά, δεν σχετίζεται με ένα αναγνωρίσιμο αίτιο ή επηρεάζει την προσωπικότητά σου, θα χρειαστείς τη βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή.
…έχει διαταραχθεί η σχέση σου με το φαγητό.
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να ξεκαθαριστεί αν το πρόβλημα είναι η δυσφορία που σου προκαλούν μερικά περιττά κιλά ή αν παρουσιάζεις συμπτώματα διατροφικών διαταραχών, όπως η ανορεξία και η βουλιμία. Στην πρώτη περίπτωση μπορείς να καταφύγεις σε ψυχολόγο, σε σύμβουλο ψυχικής υγείας ή σε coach, για να κατανοήσεις τα αίτια των δυσάρεστων συναισθημάτων και να συμφιλιωθείς με την εικόνα του σώματός σου. Στη δεύτερη περίπτωση το πρόβλημα είναι βαθύτερο και απαιτεί πιο περίπλοκη παρέμβαση. Για να αντιμετωπιστεί, θα χρειαστεί ιδανικά η συνεργασία διατροφολόγου και ψυχοθεραπευτή ή/και ψυχιάτρου.
…υποφέρεις από έντονο στρες ή/και διαταραχές ύπνου.
Στις διαταραχές ύπνου, εφόσον έχουν αποκλειστεί τα οργανικά αίτια, μπορείς να απευθυνθείς σε κάποιον ψυχοθεραπευτή ή σύμβουλο ψυχικής υγείας. Το ίδιο και όταν αντιμετωπίζεις έντονο στρες. Και στις δύο περιπτώσεις οι συγκεκριμένοι ειδικοί, αν κρίνουν απαραίτητη και τη φαρμακευτική υποστήριξη, θα σε παραπέμψουν σε ψυχίατρο.
…έχεις κάποιο χρόνιο πρόβλημα υγείας ή μια σοβαρή ασθένεια.
Συχνά τα συναισθήματα είναι τόσο έντονα και τόσο δυσάρεστα, ώστε ακόμη και η απόφασή σου να απευθυνθείς σε κάποιο γιατρό απαιτεί ψυχική δύναμη. Προτίμησε κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας που έχει ειδικευθεί σε ανάλογα προβλήματα. Μπορείς να τον αναζητήσεις σε υποστηρικτικές ομάδες ασθενών.
…αντιμετωπίζεις μια κρίση με το παιδί σου.
Αν δεν γνωρίζεις πώς να διαχειριστείς μια κατάσταση με το παιδί σου, μπορείς να απευθυνθείς σε ψυχολόγο ή σύμβουλο ψυχικής υγείας. Και οι δύο θα σε βοηθήσουν να κατανοήσεις ότι το παιδί σου έχει το δικαίωμα να είναι διαφορετικό από εσένα και θα σε καθοδηγήσουν έτσι ώστε να αποδεχθείς το γεγονός. Μπορεί επίσης να σε παραπέμψουν σε κάποιον άλλο ειδικό, π.χ. παιδοψυχίατρο, εφόσον το κρίνουν απαραίτητο. Αν ωστόσο η διαταραχή σχετίζεται με ενδοοικογενειακές συγκρούσεις και δυναμικές, η ιδανική επιλογή θα ήταν ένας ψυχοθεραπευτής. Ο τελευταίος ίσως συστήσει την οικογενειακή θεραπεία, προκειμένου να κατανοήσεις πώς το συγκεκριμένο πρόβλημα συνδέεται με τις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας.
AΠΟ ΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΒΑΣΙΟΥ
