Η ψυχολόγος Κρίστη Μηλιόρδου αναλύει τα αίτια, υπογραμμίζει τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει η ζήλια σε ένα ζευγάρι, αλλά και στην ψυχολογία ενός ζηλιάρη και προτείνει τρόπους να την αντιμετωπίσεις.
Η ερωτική ζήλια είναι ένα συναίσθημα, που συνδέεται άρρηκτα με την ανησυχία και το θυμό. Όταν κάποιος ζηλεύει, έχει το φόβο ότι ο σύντροφός του θα τον εγκαταλείψει και αισθάνεται μια μόνιμη απειλή. Αυτή η απειλή ενεργοποιεί τη ζήλια σαν μια στρατηγική αντιμετώπισης που δίνει την ψευδαίσθηση πως με αυτόν τον τρόπο θα αποφύγει κανείς δυσάρεστες εκπλήξεις.
Η ζήλια οδηγεί στο να εστιάζει κανείς μόνο στο «αρνητικό», είτε αυτό είναι σκέψη, είτε γεγονός. Η συμπεριφορά του συντρόφου μεταφράζεται πάντα ως απώλεια ενδιαφέροντος (ακόμα κι αν κάτι τέτοιο δεν ισχύει στην πραγματικότητα) και αυτό οδηγεί σε αυθαίρετα συμπεράσματα, όπως το ότι έχει βαρεθεί ή έχει ερωτευτεί κάποια άλλη. Έτσι, το άτομο που ζηλεύει βιώνει πόνο, προδοσία, φόβο και αβεβαιότητα, τα οποία συνήθως καταλήγουν σε έμμονες ιδέες, ακόμα και σε βίαιες συμπεριφορές.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ
Τα αίτια της εκδήλωσης ζήλιας μπορεί να είναι βιολογικά ή περιβαλλοντικά. Οι ειδικοί στις εξελικτικές θεωρίες πιστεύουν ότι η ερωτική ζήλια είναι μέρος ενός μηχανισμού, με τον οποίο οι άνθρωποι (και κάποια ζώα) εξασφαλίζουν πρόσβαση στους πιο αναπαραγωγικούς συντρόφους. Αυτό εκφράζεται διαφορετικά σε κάθε φύλο. Οι άντρες ζηλεύουν γιατί αναζητούν αποκλειστικότητα στην αναπαραγωγή από τη σύντροφό τους, ενώ οι γυναίκες επειδή αναζητούν την προστασία και την φροντίδα του αρσενικού, προκειμένου να αισθανθούν ασφάλεια.
Τα περιβαλλοντικά αίτια έχουν να κάνουν με τον τρόπο ανατροφής και τις επιπτώσεις του στην προσωπικότητα του ατόμου. Υπάρχει μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα σε ενδείξεις «φυσιολογικής» ζήλιας, που τη βιώνει ένα μεγάλο ποσοστό και σχετίζεται κυρίως με τις αντιλήψεις περί μονογαμίας και δέσμευσης, και της υπερβολικής ζήλιας, που μπορεί να καταστρέψει μια σχέση, ακόμα κι αν δεν υπάρχει πραγματική απειλή. Το κίνητρο για αυτή τη ζήλια είναι η ανάγκη ελέγχου του άλλου, η οποία δίνει μια ψευδαίσθηση ότι έτσι δεν θα μπορέσει ή δεν θα προλάβει να απατήσει.
Άλλο ένα αίτιο είναι η έλλειψη αυτοεκτίμησης, η οποία εξωτερικεύεται μέσω της κτητικότητας και της καχυποψίας ότι κάθε κίνηση του συντρόφου συνεπάγεται την επιθυμία του για απιστία. Επίσης, μπορεί να προέρχεται από συσσωρευμένο θυμό, ο οποίος εξωτερικεύεται μέσα από απειλές ή βίαιες συμπεριφορές.
Ακόμα κι αν ο σύντροφος κάνει υποχωρήσεις για να αποφύγει τα ξεσπάσματα του «ζηλιάρη» και αρχίσει να αποφεύγει δραστηριότητες ή ανθρώπους για να του επιβεβαιώσει την αγάπη του, η καχυποψία δεν σταματάει και δημιουργεί και στους δύο συναισθήματα άγχους και μελαγχολίας. Οι κατηγορίες για σχέση ή φλερτ με άλλο άτομο είναι πολύ συχνές, συνήθως ανυπόστατες και ενδείξεις προσωπικής ανασφάλειας.
ΠΟΙΑ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ;
Τα αποτελέσματα της παράλογης ζήλιας είναι ποικίλα και εμφανή σε αρκετές συμπεριφορές της καθημερινότητας. Ένα από αυτά είναι η παρακολούθηση, για να επιβεβαιώσει ο «ζηλιάρης» σύντροφος ότι όντως βρίσκεστε στο σημείο που του είπατε. Παράλληλα, θα κάνει ερωτήσεις διασταύρωσης της αλήθειας, θα καλεί αρκετές φορές στο κινητό ή θα περνάει «τυχαία» από το σημείο που είστε. Αυτή η εισβολή στον προσωπικό χώρο μπορεί να γίνει με ψάξιμο του κινητού, για τυχόν «ύποπτα» μηνύματα ή κλήσεις, άνοιγμα του λογαριασμού e-mail ή υποκλοπή κωδικών σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Όλα τα παραπάνω φθείρουν σε μεγάλο βαθμό τη σχέση συλλογικά αλλά και τους δυο συντρόφους ατομικά. Ο ζηλιάρης νιώθει φθόνο, καχυποψία και έλλειψη εμπιστοσύνης και ο άλλος πίεση και αίσθημα εγκλωβισμού.
ΤΙ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ;
Αναμφίβολα όμως υπάρχουν τρόποι για να μετριαστεί ή να εξαλειφθεί το συναίσθημα ζήλιας και οι συμπεριφορές που την ακολουθούν, αρκεί να υπάρξει η αντίστοιχη προσπάθεια. Παρακάτω ακολουθούν κάποιες συμβουλές:
-Παραδεχτείτε τις σκέψεις και τα συναισθήματα ζήλιας σας.
Όταν αντιλαμβάνεστε ότι αισθάνεστε ζήλια, πάρτε μια βαθιά ανάσα και παρατηρήστε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας. Θα ανακαλύψετε έτσι ότι αυτά διαφέρουν από την πραγματικότητα.
-Μην υποκύπτετε στις σκέψεις και τα συναισθήματα ζήλιας.
Αποδεχτείτε ότι βιώνετε το συναίσθημα της ζήλιας αλλά προσπαθήστε να μην το αφήσετε να παρασύρει και τη συμπεριφορά σας. Ο θυμός και το άγχος που προκαλεί σίγουρα δεν είναι οι καλύτεροι σύμβουλοι!
-Η αβεβαιότητα είναι κομμάτι κάθε σχέσης.
Ο άνθρωπος που ζηλεύει αναζητά συνεχώς τη βεβαιότητα πως μπορεί να ελέγξει τη σχέση. Αυτή η βεβαιότητα όμως είναι απλώς μια ψευδαίσθηση, καθώς η ίδια η καθημερινότητα επιβεβαιώνει συνεχώς ότι υπάρχουν πάρα πολλοί περιορισμοί ως προς τον έλεγχο των καταστάσεων, γεγονός που υποδηλώνει ότι ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτα σίγουροι.
-Ελέγξτε τις πεποιθήσεις και τις προσδοκίες σας γύρω από τις σχέσεις.
Υπάρχουν αρκετές δυσλειτουργικές, μη ρεαλιστικές πεποιθήσεις που μπορεί να οδηγήσουν στην εκδήλωση ζήλιας. Τέτοιες μπορεί να είναι: «οι προηγούμενες σχέσεις του συντρόφου απειλούν την τωρινή», «αν απομακρυνθώ από το σύντροφο εκείνος θα με κυνηγήσει», «αφού με πρόδωσαν στην προηγούμενη σχέση μου, θα με προδώσουν και σε αυτήν», «ο μπαμπάς μας εγκατέλειψε, άρα όλοι οι άντρες θα κάνουν το ίδιο», «έτσι όπως είμαι, γιατί να είναι κάποιος μαζί μου;». Αν η ζήλια σας στηρίζεται σε κάποια από αυτές τις φράσεις είναι καλό να προσπαθήσετε να αποτιμήσετε κατά πόσον είναι ρεαλιστικές ή όχι. Αυτό μπορεί να γίνει με την καταγραφή των στοιχείων που τις επιβεβαιώνουν και αυτών που τις διαψεύδουν.
-Χρησιμοποιήστε δεξιότητες επικοινωνίας για να βελτιώσετε τη σχέση σας.
Μία σχέση αποκτά πιο γερά θεμέλια και προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια και στους δύο συντρόφους, όταν υπάρχει η ανταποδοτικότητα, η επιβράβευση των θετικών σημείων, ο σεβασμός, η απώλεια κριτικής διάθεσης, το μοίρασμα των ευθυνών και οι ευχάριστες κοινές δραστηριότητες. Τέτοιου είδους συμπεριφορές έχουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα από τη ζήλια!
