Μοιραζόμαστε μαζί σας την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Γιώργου Χρούσου καθηγητή και διευθυντή της A΄ Παιδιατρικής Κλινικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Κάτια Μηλιαράκη στο περιοδικό DYO.
«Κάθε παιδί» έγραψε ο Ταγκόρ, Ινδός λογοτέχνης και Νομπελίστας το 1913, «φέρνει το μήνυμα ότι ο Θεός δεν έχει αποθαρρυνθεί ακόμα από τον άνθρωπο».
Με όλες τις ελπίδες στραμμένες στο μέλλον και με την πεποίθηση ότι η γνώση, η επιστήμη, η Ιατρικής και κυρίως η ανθρώπινη εστιασμένη κι επίμονη προσπάθεια μας δείχνουν τον δρόμο προς τον καλύτερο εαυτό μας, όλοι επιχειρούμε να βρούμε διέξοδο και παρακαμπτήριους από τις ασφυκτικές διαδρομές που επιτάσσουν οι ασφυκτικές οικονομικο – κοινωνικές συνθήκες της σύγχρονης Ελλάδας.
Στα πώς και τα γιατί αυτής της διαδρομής απαντά, μέσα από μία εξαιρετικά διαφωτιστική συζήτηση, ο Γιώργος Χρούσος.
Κύριε Καθηγητά, ποια σκέψη, ποια εσωτερική αγωνία, ποιος «ερευνητικός ή επιστημονικός έρωτας» κάνει έναν επιστήμονα του βεληνεκούς σας να αφιερώσει την καριέρα του σε έναν αχαρτογράφητο τομέα, στο στρες;
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου ήθελα να καταλάβω τον άνθρωπο, να αντιληφθώ πώς σκέπτεται, πώς αισθάνεται και πώς σχετίζεται με το περιβάλλον του και το σύμπαν. Ο λόγος που επέλεξα την Ιατρική, την Παιδιατρική και την Ενδοκρινολογία ήταν ακριβώς αυτός. Εδώ πρέπει να πω ότι η Ιατρική είναι μία επιστήμη και τέχνη που εξ ορισμού επικεντρώνεται στον άνθρωπο και μπορεί από μόνη της να γίνει πηγή ευτυχίας για τον γιατρό, ανεξαρτήτως των επιστημονικών και φιλοσοφικών της προεκτάσεων.
Μιλήστε μας λίγο για τα πιο πρόσφατα ευρήματα σε σχέση με την επίδραση του στρες στις ανθρώπινες λειτουργίες.
Το χρόνιο στρες έχει πολλές και ποικίλες αρνητικές ψυχικές και σωματικές επιδράσεις. Άγχος, κατάθλιψη και ψυχοσωματικά προβλήματα αυξάνουν, ενώ αναπτύσσονται παχυσαρκία, μεταβολικές νόσοι, συμπεριλαμβανομένου του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, καρδιαγγειακά νοσήματα, οστεοπόρωση και άλλα. Τα λεγόμενα, δηλαδή, «χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα», που πλήττουν την κοινωνία μας σήμερα, και που αποτελούν τις κύριες αιτίες θανάτου του πληθυσμού μας προκαλούνται, επιταχύνονται και επαυξάνονται από το χρόνιο στρες.
Μπορούμε να επιδράσουμε στο στρες; Κι αν ναι, πώς;
Λογικά έχουμε δύο τρόπους: Πρώτον, να αποφύγουμε τα στρεσογόνα ερεθίσματα και, δεύτερον, αν αυτό δεν είναι δυνατόν, να τα διαχειριστούμε κατά τον καλύτερο τρόπο. Προληπτικά, η απόκτηση ψυχικής ανθεκτικότητας είναι σωτήρια. Είναι περιττό να σας πω ότι έχουν γραφτεί και γράφονται τόμοι για τη σωστή διαχείριση του στρες και ότι οι Έλληνες στωικοί και επικούριοι φιλόσοφοι είναι σκαπανείς σε αυτό το πεδίο της επιστήμης. Καλoσύνη, ανθρωπισμός και υπέρβαση του εαυτού μας είναι βασικά στοιχεία της ευτυχίας του ανθρώπου και συνεπώς και ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του στρες.
Πώς καταλαβαίνουμε ότι ένα παιδάκι έχει στρες;
Αυξάνονται ο φόβος και ο θυμός του παιδιού, ενώ επικαλύπτονται οι εκτελεστικές λειτουργίες του, που ακόμη είναι πολύ ανώριμες. Εμφανίζονται προβλήματα συμπεριφοράς, διατροφής και ύπνου. Στα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να έχουμε πτώση της σχολικής επίδοσης.
Οι επιρροές ή οι επιλογές καθορίζουν τελικά τη διαδρομή ενός ανθρώπου;
Και τα δύο φυσικά. Είμαστε προϊόντα της γενετικής και του περιβάλλοντος, όπως όλα τα άλλα έμβια όντα, αλλά επιπλέον διαθέτουμε και τη λογική, ένα αποκλειστικά ανθρώπινο χαρακτηριστικό. Γνωρίζουμε σήμερα ότι άνθρωπος, με την τεράστια πολυπλοκότητα και αυτεπίγνωση που διαθέτει, είναι ποιοτικά μοναδικός στη φύση. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει τεράστιες δυνατότητες, οι οποίες στο κατάλληλο περιβάλλον μπορούν να ανθήσουν. Γνωρίζουμε ότι η νοημοσύνη, μαζί με την εστιασμένη και επίμονη προσπάθεια, καθώς και τη δημιουργικότητα αποτελούν τη βάση της καλής διαδρομής του βίου ενός ανθρώπου.
Λένε ότι εκπαίδευση και νοημοσύνη πηγαίνουν χέρι χέρι… Ποιά είναι η άποψή σας.
Γενετική και περιβάλλον καθορίζουν περίπου 50-50 την ανθρώπινη νοημοσύνη. Η εκπαίδευση, ή, καλύτερα, η παιδεία, είναι καθοριστική στην ανάπτυξη του παιδιού σε ολοκληρωμένο άνθρωπο με κεφαλαίο άλφα. Και αυτό πηγαίνει πέραν της νοητικής ή γνωσιακής ευφυΐας στη συναισθηματική νοημοσύνη, στην ανάπτυξη αξιών αρετής και στην επίτευξη της ανώτερης μορφής ευτυχίας, της ευδαιμονίας του Αριστοτέλη.
Υπάρχει έμπνευση στην έρευνα;
Υπάρχει, αλλά έχει ως προαπαιτούμενα την προϋπάρχουσα σωστή γνώση, τον εστιασμό, τη φυσική ροπή του ανθρώπου στο να μαθαίνει και να ερμηνεύει, την κινητοποίηση της στιγμής. Αυτά σημαίνουν ότι η προετοιμασία, αλλά και η ετοιμότητα και η φαντασία παίζουν τεράστιο ρόλο στην έμπνευση.
«Αυτό το οποίο θεωρούμε τυχαίο ή δεν καταλαβαίνουμε είναι κρυμμένη γνώση που δεν την έχουμε ακόμη ανακαλύψει» έλεγε ο Αϊνστάιν. Είναι, λοιπόν, τα πάντα κρυμμένη γνώση, που έλεγε και ο Τζον Νας;
Φυσικά, και είναι κρυμμένη γνώση. Ο Αϊνστάιν και ο Νας το είπαν πολύ σωστά.
Τα 4 – 5 χρόνια της βαθιάς κρίσης έχουμε τόσες ελληνικές διακρίσεις στο επιστημονικό πεδίο… Αντιφατικό μεν, ελπιδοφόρο δε…
Υπάρχουν πολλές νησίδες αριστείας στη χώρα, καθώς και πάμπολλοι εμπνευσμένοι Έλληνες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ελληνικές προγονικές, γονεϊκές και κοινωνικές επιταγές που εκτιμούν και θαυμάζουν τη γνώση επηρεάζουν τα παιδιά μας στην αναζήτηση νοήματος. Ούτως ή άλλως, τι μπορεί να είναι καλύτερο από την αριστεία στις τέχνες, στα γράμματα και τον πολιτισμό;
Τι είναι αυτό που κάνει κάποιους ανθρώπους -όπως κι εσείς άλλωστε- να διακρίνονται σε αυτό με το οποίο ασχολούνται;
‘Όπως σας είπα προηγουμένως, πολλή δουλειά και προσήλωση στον στόχο είναι τα κλειδιά της διάκρισης σε έναν τομέα.
Τι σημαίνει για εσάς -πραγματικά- μεγάλη διάκριση;
Η εκτίμηση των επαϊόντων.
Σίγουρα στη λαμπρή σας πορεία έχετε έρθει σε μετωπική με την αποτυχία, την απογοήτευση, την απόρριψη. Πώς το διαχειριστήκατε;
Πάντα προχώρησα μπροστά με αυτό που έκανα ή που ήθελα να κάνω σαν να μην υπάρχει το πρόβλημα.
Στην επιστήμη, στην έρευνα, στο εργαστήριο, στην κρίσιμη στιγμή μέσα σε ένα χειρουργείο υπάρχει Θεός;
Η ερώτηση είναι ανθρωπομορφική και η ανθρώπινη απάντηση είναι ναι.
Αν δίνατε έναν ορισμό στη φράση «ευτυχισμένο παιδί στα χρόνια της οικονομικής ύφεσης», ποιος θα ήταν αυτός;
Έχουμε υπερεκτιμήσει τον καταναλωτισμό και τη συμμετοχή του στην ευτυχία μας. Ένα πτωχό παιδί με καλούς και υποστηρικτικούς γονείς και κατεύθυνση προς την ανάπτυξη αρετών μπορεί κάλλιστα να είναι ευτυχισμένο.
Η οικογένεια με όλα της τα συμπαρομαρτούντα είναι -μπορεί να γίνει- «καταφύγιο»;
Βέβαια, η οικογένεια είναι το καλύτερο καταφύγιο για ένα παιδί.
Ποιες είναι οι 5 συμβουλές που θα δίνατε σε κάθε γονιό που θέλει να αναθρέψει ένα γερό και ισορροπημένο παιδί;
Δείξτε μεγάλη τρυφερότητα.
Δώστε αίσθημα ασφάλειας.
Επαινείτε την καλή συμπεριφορά, αλλά θέστε και σαφή όρια.
Ακούστε, ζητήστε αυθεντικότητα και προωθήστε σιγά σιγά την αυτονομία.
Διδάξτε με λόγια, αλλά κυρίως με το παράδειγμά σας, το ενάρετο αξιολογικό σύστημα που θα προετοιμάσει το παιδί για την ενηλικίωση σε ένα ολοκληρωμένο και ευτυχισμένο άνθρωπο.
