Η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι μία μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, χάρη στην οποία εκατομμύρια ζευγάρια στον κόσμο κατάφεραν να αποκτήσουν παιδί.
Το πρώτο παιδί, του οποίου η σύλληψη έγινε με εξωσωματική γονιμοποίηση γεννήθηκε το μακρινό 1978 και ήταν η Louise Brown.
Το γεγονός αυτό αντιμετωπίσθηκε από την κοινωνία της εποχής ως ένα από τα «εξωτικά» επιτεύγματα της επιστήμης, που προκαλούν έκπληξη και – γιατί όχι – δέος.
Τότε εισήχθη για πρώτη φορά στην καθομιλουμένη ο – όχι και τόσο κολακευτικός, είναι αλήθεια – όρος «παιδί του σωλήνα».
Έκτοτε, βασιζόμενοι στην ευρεία κλινική εμπειρία, έχουμε καταφέρει να βελτιώσουμε σημαντικά τα θεραπευτικά πρωτόκολλα. Έτσι η διαδικασία της εξωσωματικής έχει γίνει εξαιρετικά ασφαλέστερη, ενώ και οι πιθανότητες επιτυχίας της θεραπείας και ευόδωσης των προσπαθειών είναι πλέον υψηλότερες. Εντούτοις, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί κανείς να πει, ότι η επιτυχία είναι εγγυημένη.
Μετά από τη διέγερση των ωοθηκών είναι δυνατόν να παραχθούν περισσότερα ωάρια, τα οποία και θα γονιμοποιηθούν στο εργαστήριο, προκειμένου να προκύψει ο μέγιστος αριθμός εμβρύων. Το πλεόνασμα των εμβρύων θα καταψυχθεί, ώστε να χρησιμοποιηθεί σε επόμενη εμβρυομεταφορά, αν η πρώτη προσπάθεια δεν οδηγήσει σε απόκτηση τέκνου, ή αν το ζευγάρι επιθυμεί κι άλλο παιδί.
Το ζευγάρι όμως ενδέχεται να αποφασίσει – σε συνεννόηση πάντα με το θεράποντα ιατρό – να προσπαθήσει εκ νέου. Ο ενδεδειγμένος αριθμός θεραπειών εξωσωματικής, στις οποίες συνιστάται να υποβληθεί μία γυναίκα εξαρτάται από το ιστορικό της. Αν τελικά το ζευγάρι δεν καταφέρει να αποκτήσει παιδί, τότε λέμε πως η εξωσωματική γονιμοποίηση απέτυχε.
Αφού είδαμε τι σημαίνει «αποτυχία» της εξωσωματικής, ας δούμε τώρα και τους λόγους αυτής…
Η ηλικία της γυναίκας
Οι πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης μειώνονται, όσο η γυναίκα μεγαλώνει.
Το φαινόμενο αυτό συνδέεται με:
- την πτώση της ποιότητας των διαθεσίμων ωαρίων.
- την αδυναμία των ωοθηκών να παράγουν επαρκή αριθμό ωαρίων μετά από τη διέγερσή τους.
Αποτυχία εμφύτευσης των εμβρύων στη μήτρα
Τα έμβρυα, που προκύπτουν από τα γονιμοποιημένα ωάρια «καλλιεργούνται» στο εργαστήριο σε ειδικές συνθήκες μέχρι την εμβρυομεταφορά.
Κάποια από τα μεταφερθέντα εντός της μήτρας έμβρυα, τα οποία θα μπορούσε κάποιος – αδόκιμα – να χαρακτηρίσει «κακής ποιότητας», δεν εμφυτεύονται με επιτυχία στο τοίχωμα της μήτρας, οπότε και η κύηση δεν προχωρά.
Προκειμένου να «ξεχωρίσουμε» τα έμβρυα, που έχουν τις περισσότερες πιθανότητες να εμφυτευθούν, επιλέγουμε κατά κανόνα την εμβρυομεταφορά εμβρύων μετά από καλλιέργειά τους στο εργαστήριο διαρκείας 5 ημερών. Αυτό, γιατί μεταξύ των 3 και των 5 ημερών καλλιέργειας «χάνονται» κάποια έμβρυα, τα οποία ούτως ή άλλως και να είχαν μεταφερθεί στη μήτρα, δεν θα είχαν πολλές πιθανότητες να αναπτυχθούν.
Ενίοτε, η εμφύτευση των εμβρύων στο τοίχωμα της μήτρας παρεμποδίζεται από παράγοντες, που σχετίζονται με αυτή καθαυτή τη μήτρα και την ανατομία της.
Παράγοντες, οι οποίοι έχουν κατά καιρούς συσχετισθεί με την πρόκληση δυσκολίας εμφύτευσης των εμβρύων, είναι:
- πολύποδες της μήτρας
- ευμεγέθη ινομυώματα (κυρίως αν αυτά «προβάλλουν» στην ενδομητρική κοιλότητα)
- συγγενείς ανατομικές ανωμαλίες της μήτρας (ανατομικές δηλαδή ανωμαλίες, οι οποίες υπάρχουν ήδη από τη γέννηση της γυναίκας και σχετίζονται με «παρεκτροπές» στη γένεση του οργάνου κατά την εμβρυϊκή ζωή)
Για το λόγο αυτό ενίοτε συστήνεται εν όψει υποβολής της γυναίκας σε εξωσωματική γονιμοποίηση να υποβληθεί σε υστεροσκόπηση, προκειμένου κάποιοι τέτοιοι παράγοντες να εντοπισθούν και να αντιμετωπισθούν. Δια της επιλογής αυτής αίρονται οι παράγοντες, που θα μπορούσαν εν δυνάμει να παρεμποδίσουν την εμφύτευση των εμβρύων και αυξάνονται οι πιθανότητες επιτυχίας εκάστης προσπάθειας.
Ποιότητα του σπέρματος
Η ποιότητα του σπέρματος φθίνει θεωρητικά με την ηλικία του άνδρα. Εντούτοις, φαίνεται πως η πτώση της ποιότητάς του, που σχετίζεται με την ηλικία δεν είναι τόσο σημαντική, ώστε να επηρεάσει ουσιωδώς τις πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Υπάρχουν, όμως και άνδρες, των οποίων η ποιότητα του σπέρματος, όπως αυτή περιγάφεται στο σπερμοδιάγραμμα δεν είναι ικανοποιητική.
Η ποιότητα του σπέρματος ενδεχομένως να επηρεάζει αρνητικά σε κάποιο – συνήθως όχι σημαντικό – βαθμό τις πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Ευτυχώς, το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίζεται στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων ικανοποιητικά με την ενδοκυτοπλασμική έγχυση σπέρματος (ICSI- Intracytoplasmic sperm injection).
Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, που τα προβλήματα στην ποιότητα του σπέρματος δεν εντοπίζονται με το απλό σπερμοδιάγραμμα. Αναφερόμαστε στο φαινόμενο της κατάτμησης του DNA του σπερματοζωαρίου» (sperm DNA fragmentation). Πρόκειται για μία κατάσταση, που χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση προβλημάτων στο γενετικό υλικό των σπερματοζωαρίων, τα οποία οφείλονται στην υποβολή τους σε οξειδωτικό στρες. Το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίζεται καταρχάς με την αποφυγή βλαπτικών συνηθειών, που αυξάνουν το οξειδωτικό στρες, όπως είναι το κάπνισμα και κατά δεύτερον με τη χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής, που περιέχουν βιταμίνες και άλλους αντιοξειδωτικούς παράγοντες.
Ανωμαλίες στο γενετικό υλικό του άνδρα ή της γυναίκας
Έχει υπολογιστεί, πως σε ποσοστό 1/500 ζευγάρια ένας εκ των δύο φέρει ανωμαλίες στο γενετικό του υλικό, η ύπαρξη των οποίων συνδέεται με αυξημένες πιθανότητες για καθ’ έξιν αποβολές (δηλαδή για κάποιες αποβολές στη σειρά).
Αν είτε ο άνδρας, είτε η γυναίκα είναι φορέας τέτοιου είδους ανωμαλιών, οι οποίες δεν έχουν εντοπισθεί εν όψει της εξωσωματικής γονιμοποίησης, τότε αυξημένες είναι και οι πιθανότητες αποτυχίας εμφύτευσης του εμβρύου.
Για το λόγο αυτό, πριν μία γυναίκα υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση συστήνεται να ελεγχθεί ο καρυότυπος αμφοτέρων των μελών του ζεύγους. Ο καρυότυπος είναι μία «φωτογραφία» του γενετικού υλικού, δια της οποίας είναι δυνατόν να καταδειχθούν ανωμαλίες αυτού.
Αν κάποιος εκ των δύο είναι φορές γενετικών ανωμαλιών, που συνδέονται με καθ’ έξιν αποβολές, τότε, προκειμένου να επιτύχει η εξωσωματική γονιμοποίηση, είναι απαραίτητο να γίνει και προεμφυτευτικός έλεγχος των προς εμβρυομεταφορά εμβρύων.
Κακές συνήθειες της γυναίκας…
Το κάπνισμα και η κακή διατροφή, που οδηγεί στην παχυσαρκία έχουν συνδεθεί με μειωμένες πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
