Ο Νίκος Γκάτσος είναι μια εξαιρετική περίπτωση για τα ελληνικά γράμματα. Το πραγματικό μέγεθος του δεν μπορεί να προσδιοριστεί αν δεν λάβει κανείς υπόψη το σύνολο του έργου του.
Το παράδοξο; Παρά το γεγονός ότι δημοσίευσε μια και μόνη ποιητική σύνθεση, την «Αμοργό», συγκαταλέγεται στους επιφανέστερους ποιητές της γενιάς του.
«Έγραψε μοναδικά τραγούδια. Όλα τα ακριβά στοιχεία της ποίησής του τα ’κανε στίχους που κινητοποίησαν τη ναρκοθετημένη νεοελληνική ευαισθησία, “έτσι καθώς κοιμόταν αναίσθητη” μες στην απέραντη αισθηματολογία των στιχουργών και των επιθεωρησιογράφων» είχε πει για τον ποιητή της «Αμοργού» ο Μάνος Χατζιδάκις.
Ένα από τα τραγούδια του που παραμένει διαχρονικό μέχρι και σήμερα είναι το μαγικό «Δίχτυ». Είναι ένα αλληγορικό ποίημα που μελοποίησε με συναρπαστικό τρόπο ο Σταύρος Ξαρχάκος. Πολύ καλές και οι εκτελέσεις -και μάλιστα από γυναικείες φωνές- που ακολούθησαν την πρώτη εκτέλεση του Τάκη Μπίνη, μια φωνή ανεπανάληπτη.
Οι στίχοι του προκαλούν άπειρους συνειρμούς για ένα σύγχρονο δράμα με σύγχρονους «ασήμαντους ήρωες».
Το δίχτυ είναι η φαντασιακή αναπαράσταση της αιχμαλωσίας, της ψυχολογικής αιχμαλωσίας. Της υποδούλωσης στα μεγάλα τα πολλά και μυστικά πάθη……
«Αυτό το δίχτυ έχει ονόματα βαριά που είναι γραμμένα σ’ επτασφράγιστο κιτάπι..» Αρχετυπικά τα μεγάλα πάθη. Ο άνθρωπος φιλοδοξεί, πολεμά, νικά η νικιέται και πεθαίνει. Ακόμα και μέσα σε δίχτυ πρέπει να έχει την δύναμη του χαρακτήρα για αντίσταση, πάλη και απελευθέρωση.
Φαίνεται στην προτροπή: «..μονάχος βρες την άκρη της κλωστής…»
Ασφαλώς για τον μέσο άνθρωπο δεν είναι πάντα τα μεγάλα πάθη, είναι και τα συναισθήματα φαινομενικά άκακα, φαινομενικά ρομαντικά και γενναία που εύκολα και ύπουλα μπορούν να γίνουν δίκτυα ψυχολογικής αιχμαλωσίας.
Το δίχτυ δεν συμβολίζει αναγκαστικά ακραίες καταστάσεις, παραπτωματικότητας, ηθικού και κοινωνικού ξεπεσμού. Το δίχτυ υφαίνεται στον αργαλειό της καθημερινότητας στην μάχη της επιθυμίας με την ματαίωση στην ανεπίλυτη ψυχουσύγκρουση. Είναι το «επτασφράγιστο κιτάπι» κρυμμένο στα βάθη του ασυνείδητου μέρους του ψυχισμού μας.
Ο ποιητής προειδοποιεί, συμβουλεύει, προτρέπει. Τα λόγια μαζί με την μουσική αναβλύζουν «σαν λάλον ύδωρ», αρχικά σαν χρησμός παραινετικά σε πολλές αρετές όπως αποφασιστικότητα, πρωτοβουλία, εγρήγορση, προνοητικότητα και αξιοποίηση του χρόνου ( χρόνου φείδου ) «..μην περιμένεις να σε βρει το μεσονύχτι».
Ύστερα και μέσα στην αιχμαλωσία συμβουλεύουν την επιμονή την αυτοπεποίθηση την ευθύνη εαυτού «..μονάχος βρες την άκρη της κλωστής».
Ο ποιητής δέχεται το παράγοντα τύχη μόνο για να τονίσει το «συν Αθηνά και χείρα κίνει» για να μας καταστήσει υπεύθυνους για την μοίρα μας «..κανείς δεν θα μπορέσει».
Εμείς και μόνο εμείς μπορούμε να βρούμε μόνοι μας «την άκρη της κλωστής».
Κάθε φορά που ανοίγεις δρόμο στη ζωή
μην περιμένεις να σε βρει το μεσονύχτι
έχε τα μάτια σου ανοιχτά βράδυ πρωί
γιατί μπροστά σου πάντα απλώνεται ένα δίχτυ
έχε τα μάτια σου ανοιχτά βράδυ πρωί
γιατί μπροστά σου πάντα απλώνεται ένα δίχτυ
Αν κάποτε στα βρόχια του πιαστείς
κανείς δε θα μπορέσει να σε βγάλει
μονάχος βρες την άκρη της κλωστής
κι αν είσαι τυχερός ξεκινά πάλι
μονάχος βρες την άκρη της κλωστής
κι αν είσαι τυχερός ξεκινά πάλι
Αυτό το δίχτυ έχει ονόματα βαριά
που είναι γραμμένα σ’ επτασφράγιστο κιτάπι
άλλοι το λεν του κάτω κόσμου πονηριά
κι άλλοι το λεν της πρώτης άνοιξης αγάπη
Αν κάποτε στα βρόχια του πιαστείς
κανείς δε θα μπορέσει να σε βγάλει
μονάχος βρες την άκρη της κλωστής
κι αν είσαι τυχερός ξεκινά πάλι
μονάχος βρες την άκρη της κλωστής
κι αν είσαι τυχερός ξεκινά πάλι
