Ο δημιουργός του Τέταρτου Δρόμου για την αυτογνωσία υποστήριζε πως ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια του βίου του, ζει σχεδόν καθ` ολοκληρία μηχανικά, χωρίς να έχει πραγματική γνώση ούτε της εξωτερικής, αλλά κυρίως της εσωτερικής του πραγματικότητας
Ο Γκεόργκι Γκουρτζίεφ (George Gurdjieff) γεννήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 1866 στην Αλεξανδρούπολη της Αρμενίας (νυν Γκιούμρι) από πατέρα ελληνικής καταγωγής και μητέρα Αρμένισα. Μέχρι το 1912 είναι άγνωστη η ζωή του και από τα λίγα που γνωρίζουμε είναι ότι πραγματοποίησε πολλά ταξίδια σε περιοχές της Ανατολής και μελέτησε τους διάφορους πολιτισμούς της.
Την Πρωτοχρονιά του 1912 φθάνει στη Μόσχα, φέρνοντας μαζί του ένα ολοκληρωμένο σύστημα εσωτερικής γνώσης και πρακτικής. Δημιουργεί τον πρώτο κύκλο μαθητών του, κυρίως από το χώρο της διανόησης, και αρχίζει να παρουσιάζει και να κάνει γνωστές κάποιες όψεις της διδασκαλίας του. Την ίδια χρονιά παντρεύεται στην Αγία Πετρούπολη τη Γιούλια Οστρόφσκα. Τα επόμενα χρόνια στον κύκλο του εντάσσονται ο φιλόσοφος Πέτερ Ουσπένσκι, που θα γίνει ο πιο γνωστός μαθητής του, ο συνθέτης Χάρτμαν και η γυναίκα του Όλγα. Το 1916 οι μαθητές του φθάνουν τους 30.
Η βασική του θέση και διδασκαλία είναι ότι ο άνθρωπος, κατά τη διάρκεια του βίου του, ζει σχεδόν καθ` ολοκληρία μηχανικά, χωρίς να έχει πραγματική γνώση ούτε της εξωτερικής, αλλά κυρίως της εσωτερικής του πραγματικότητας. Από αυτή την κατάσταση, που του αφαιρεί το δικαίωμα να εξυψωθεί σε ανώτερη πνευματική κατάσταση, ο άνθρωπος μπορεί να δραπετεύσει μέσω της συνειδητής προσπάθειας.
Το σύστημά του το ονόμασε «Τέταρτο Δρόμο», σε αντιδιαστολή με τους τρεις ήδη υπάρχοντες γνωστούς παραδοσιακούς δρόμους προς την πνευματική ολοκλήρωση, του φακίρη, του μοναχού και του γιόγκι. Ο δρόμος αυτός προς την αυτογνωσία δεν απαιτεί να αποσυρθεί ο άνθρωπος από τη συνηθισμένη του ζωή. Δεν έχει καθορισμένη μορφή και πρώτα απ` όλα θα πρέπει να τον ανακαλύψει κανείς. Συνδυάζει την εργασία ταυτόχρονα και στο σώμα και στο συναίσθημα και στο νου. Η μέθοδός τους στηρίζεται στη μουσική, τον χορό, τις διαλέξεις και την ομαδική δουλειά.
Μετά την επιβολή της Οκτωβριανής Επανάστασης, ο Γκουρτζίεφ εγκαταλείπει την Αγία Πετρούπολη και επιστρέφει στην Αρμενία και τη γενέτειρά του Αλεξανδρούπολη. Συνεχίζει τη διδασκαλία του και ιδρύει κύκλους σε πολλές πόλεις της ευρύτερης περιοχής της Μαύρης Θάλασσας και του Καυκάσου.
Μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων και στα μέρη του, ο Γκουρτζίεφ εγκαθίστανται στην Κωνσταντινούπολη και μελετά τις τεχνικές και την τελετουργία των Περιστρεφόμενων Δερβίσηδων. Το 1921 είχε έλθει το πλήρωμα του χρόνου για να γνωρίσει η Δύση τη διδασκαλία του και τον Τέταρτο Δρόμο. Με έδρα τη Γαλλία δίνει διαλέξεις σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, προσελκύοντας πλήθος πιστών οπαδών.
Τον Οκτώβριο του 1922 ο Γκουρτζίεφ αποκτά στο Φοντενεμπλ, ένα μέγαρο σε κτήμα 200 στρεμμάτων, που αποτελεί το κέντρο των δραστηριοτήτων του. Το 1924 τραυματίζεται σοβαρά σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα και σώζεται ως εκ θαύματος. Το 1926 χάνει τη σύζυγό του Όλγα από καρκίνο, παρά στην ανορθόδοξη θεραπεία στην οποία την υπέβαλε. Το 1929 μεταβαίνει στη Βόρειο Αμερική και αποκτά νέους οπαδούς. Συνεχίζει να διδάσκει και να γράφει έως τον θάνατό του, στις 29 Οκτωβρίου 1949.
Ο Γκουρτζίεφ απέκτησε πολλούς οπαδούς στους κύκλους των διανοουμένων και των καλλιτεχνών: Πίτερ Μπρουκ, Γιέρζι Γκροτόφσκι, Πέτερ Ουσπένσκι, Άλφρεντ Οράζ, Τόμας ντε Χάρτμαν, Κάθριν Μάνσφηλντ, Ρόμπερτ Φριπ, Κιθ Τζάρετ, Τίμοθι Λίρι, Ζακ Λακαριέρ, Φρανκ Λόιντ Ράιτ κ.ά. Κάποιοι χαρακτήρισαν τη διδασκαλία του σκέτο τσαρλατανισμό και τον ίδιο εγωπαθή.
Μερικά αποφθέγματα του Γκεόργκι Γκουρτζίεφ
• Ένα καλό σημάδι του καλού ανθρώπου είναι ότι αγαπάει τον πατέρα του και τη μητέρα του
• Μην κρίνεις έναν άνθρωπο από αυτά που λένε οι άλλοι γι’ αυτόν.
• Να λαμβάνεις υπόψη σου αυτά που σκέφτονται οι άλλοι για σένα, όχι αυτά που λένε
• Η συνειδητή πίστη είναι ελευθερία. Η συναισθηματική πίστη είναι σκλαβιά. Η μηχανική πίστη είναι ανοησία
• Να βοηθάς μόνο αυτόν που δεν τεμπελιάζει.
• Η ελπίδα με τόλμη είναι ελευθερία. Η ελπίδα με αμφιβολία είναι δειλία. Η ελπίδα με φόβο είναι αδυναμία.
• Να θυμάσαι αυτό που είσαι πάντα και παντού.
• Πάρε την κατανόηση της Ανατολής και τη Γνώση της Δύσης και μετά… ψάξε.
• Η ανάπαυση προέρχεται όχι από την ποσότητα αλλά από την ποιότητα του ύπνου.
• Όσο χειρότερες οι συνθήκες που ζεις, τόσο πιο παραγωγική είναι η δουλειά, με την προϋπόθεση πάντα ότι θυμάσαι τη δουλειά.
