Το πρόβλημα με τον καταναλωτισμό είναι αυτή η δόλια υπόσχεση που μας δίνει κάθε φορά που σκεφτόμαστε εάν θα αγοράσουμε εκείνο το όμορφο ρολόι: αγόρασε ό,τι θέλεις και θα βρεις την ευτυχία! Μια υπόσχεση με πνοή Πυθίας και ένα ανεπαίσθητο ίχνος απειλής!
Η υπόσχεση αυτή βασίζεται σε μια ιδέα που μας ήρθε προίκα μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου κι έκτοτε εδραιώθηκε για τα καλά στη σύγχρονη κοινωνία μας. Η υπόσχεση αυτή είναι η εξής, λατρεμένη και χιλιοειπωμένη: η ευτυχία εξαρτάται από τη ικανότητα αγοραστικής δύναμης – τελεία και παύλα.
Δηλαδή, εξαρτάται από το χρηματικό ποσό που μπορεί κάποιος να διαθέσει για να αγοράσει αγαθά!
Στην ουσία, προωθεί την ιδέα ότι η ευτυχία εξαρτάται από το πόσα καταναλωτικά αγαθά μπορούμε να αγοράσουμε. Έχεις τηλεόραση plasma 62’; Φίλε μου είσαι πανευτυχής, περισσότερο δεν γίνεται! Φοράς πανάκριβα ρούχα; Αλλοίμονο, είσαι αξιόλογος, περίοπτος, σεβαστός στην κοινωνία. Κι αν μιλήσουμε για αγορά του τελευταίου μοντέλου ενός πανάκριβου αυτοκινήτου, μας σέβεται ολόκληρη η κοινωνία. Το χειρότερο, ωστόσο, είναι ότι όλα αυτά καταλήγουν να είναι αλήθεια, τουλάχιστον φαινομενικά. Συμβαίνει, αλλά όχι επειδή είναι αληθινό αυτό καθεαυτό! Αντιθέτως, συμβαίνει επειδή όσοι χρωματίζουν αυτές τις ιδέες με αξία, τις κάνουν αληθινές.
«Είναι ο τύπος του ανθρώπου που περνάει τη ζωή του κάνοντας πράγματα που σιχαίνεται, για να κερδίσει χρήματα που δεν έχει ανάγκη, για να αγοράζει αγαθά, επειδή θέλει για να εντυπωσιάσει ανθρώπους που δεν συμπαθεί». -Emile Henry Gauvreay-
Με άλλα λόγια, εάν θεωρείτε ότι ένα κοστούμι σας χαρίζει αξιοπρέπεια, θα αισθανθείτε ευτελής όταν φορέσετε απλά και καθημερινά ρούχα. Εάν νομίζετε ότι το τελευταίο μοντέλο μιας ακριβής τηλεόρασης αυξάνει τις πιθανότητες ψυχαγωγίας σας, θα υποφέρετε μέχρι να αποκτήσετε μια τέτοια τηλεόραση και να την τοποθετήσετε μέσα στο σαλόνι σας! Και δεν υπάρχει τέλος…
Σε κάθε περίπτωση, έναν μήνα μετά την ακριβή αγορά της απαραίτητης συσκευής-θαύματος, θα συνειδητοποιήσετε ότι αυτός ο τρόπος σκέψης είναι εντελώς λανθασμένος. Κι όμως, ακόμη αισθάνεστε εκείνη την αφόρητη πλήξη, την δυστυχία και την απόγνωση. Καλωσορίσατε σε έναν κύκλο που δεν κλείνει ποτέ!
Η αλήθεια είναι τα καταναλωτικά αγαθά μας ανακουφίζουνε από ένα σοβαρό πρόβλημα. Δεν χρειάζεται να δώσουμε εμείς οι ίδιοι ένα ουσιαστικό νόημα στη ζωή μας.
Τα αγαθά αυτά μας βοηθούν να στρέψουμε το βλέμμα μας στον εξωτερικό κόσμο, αντί να κοιτάξουμε βαθιά μέσα μας και να ξεκινήσουμε το ταξίδι προς την αυτογνωσία. Είναι πιο εύκολο να προβληματιστούμε για το πώς θα αγοράσουμε εκείνο το μοντέρνο ρολόι, από το να ορίσουμε τις πράξεις που πρέπει να κάνουμε για να χαρίσουμε νόημα και αξία στον κόσμο μας.
Ψώνια και κοινωνικός αποκλεισμός
Η σημερινή μας κοινωνία, εξ’ ορισμού, συμπεριφέρεται διαφορετικά στους ανθρώπους που φορούν ακριβά ρούχα ή οδηγούν πολυτελή αυτοκίνητα. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν συνηθίσει να έχουν ειδική μεταχείριση και φροντίδα. Αυτό συμβαίνει χωρίς καν να χρειαστεί να μιλήσουν ή να δείξουν το ποιόν τους. Συνήθως πολλοί είναι εκείνοι που υποθέτουν ότι πρέπει να εμπλουτίζουμε τον κοινωνικό μας περίγυρο με ευκατάστατους ανθρώπους. Οπότε, ακριβώς εκείνη τη στιγμή συνειδητοποιούμε ότι, το χρήμα έχει γίνει εχέγγυο σεβασμού. Το ίδιο συμβαίνει κι από την αντίπερα όχθη. Όσοι άνθρωποι διαθέτουν απλή εμφάνιση, συνήθως αγνοούνται.
Μπορεί κάποιος να τους αρνηθεί την είσοδο των ατόμων αυτών σε συγκεκριμένα μέρη, ή να τους σχολιάσουν με κακόβουλο τρόπο. Ίσως είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς ότι ο καθένας μας έχει δικαίωμα σε μια αξιοπρεπή συμπεριφορά. Οπότε, είναι πολύ εύκολο να πέσουμε στην παγίδα, να σκεφτούμε δηλαδή ότι για να μας συμπεριφερθούν σωστά, είναι αρκετό – ίσως και απαραίτητο – να τρέξουμε για ψώνια και να αλλάξουμε το στυλ μας.
Ο μηχανισμός αυτός όμως έχει μια δυσκολία, είναι πολύ εύθραυστος. Εάν βγάλετε τα ακριβά ρούχα, θα αισθανθείτε ότι βουλιάζετε στην ευτέλεια. Εάν ξαναφορέστε τα ακριβά ρούχα, ανακτάτε αμέσως την αξιοπρέπειά σας και την αξία σας. Ο σεβασμός που τρέφετε για τον εαυτό σας γίνεται μια μεταμφίεση κι εξαρτάται αποκλειστικά από τους άλλους, εκτός από εσάς. Όταν αποδέχεστε αυτούς τους όρους, συμφωνείτε να μπείτε σε μια λογική αυτοπεριφρόνησης. Παραδέχεστε ότι ο εαυτός σας δεν αξίζει τίποτα. Αυτό είναι το πιο επικίνδυνο σημείο του μηχανισμού αυτού.
Ευτυχία και Αγκαλιές
Μια από τις πιο ανησυχητικές διαστάσεις της λογικής «ψωνίζω άρα υπάρχω» είναι ότι ακολουθεί ένα σχήμα που αγγίζει τον εθισμό. Επιπλέον, προσφέρει αίσθηση ευημερίας παρόμοια με εκείνη που αισθάνεται κάποιο εξαρτημένο άτομο όταν καταναλώνει την ουσία στην οποία είναι εθισμένο. Προσφέρει ένα επίπεδο χαράς που μειώνεται σταδιακά και χάνεται. Επίσης, όλο και συχνότερα αισθάνεται την ανάγκη να αγοράσει όλο και περισσότερα αγαθά για να αισθανθεί καλύτερα.
Αυτή η διαρκής αγορά καταναλωτικών αγαθών είναι τυπικό δείγμα δυστυχισμένων ανθρώπων. Καθορίζει ανθρώπους είναι αισθάνονται ένα ανεκπλήρωτο κενό και δεν μπορούν να βρουν ανακούφιση πουθενά.
Η αγορά αγαθών λειτουργεί ως προσωρινό αντίδοτο στην αίσθηση που τους πνίγει: την αίσθηση ότι αισθάνονται ασήμαντοι. Σε κάθε περίπτωση, η ευτυχία δεν είναι εκεί που την αναζητούν!. Σύμφωνα με διάφορες μελέτες οι καταστάσεις που προσφέρουν γνήσια χαρά αφορούν βιώματα και όχι αντικείμενα και υλικά αγαθά.
Ένα βίωμα μας κάνει να αναρριγήσουμε, να αισθανθούμε ζωντανοί, αναζωπυρώνει τον εσωτερικό μας κόσμο. Η κατανάλωση αφετέρου, είναι ένα βίωμα, μια εμπειρία, αυτό είναι αλήθεια. Ωστόσο, μας προσφέρει μόνο επιφανειακό και φευγαλέο ενθουσιασμό.
Σχεδόν ποτέ δεν θυμάται κανείς τη στιγμή που αγοράζει ένα συγκεκριμένο προϊόν. Αντιθέτως, η μνήμη μας πάντα κρατά ζωντανή την ανάμνηση του πρώτου φιλιού, ένα όμορφο γεγονός που μας έκανε να γελάσουμε, ή την ημέρα που πήραμε συγχαρητήρια για κάτι σημαντικό που κάναμε.
Οι στιγμές χαράς και ευτυχίας είναι πάντοτε δεμένες με ανθρώπινα βιώματα, με την παρουσία άλλων ανθρώπων κοντά μας. Οι όμορφες στιγμές δημιουργούνται όταν είμαστε μαζί με άλλους ανθρώπους, όταν είμαστε ενεργά μέλη μιας οικογένειας, μιας σχέσης, μίας κοινότητας. Οι όμορφες στιγμές είναι στιγμές που μοιραζόμαστε με φίλους και δείχνουμε πόσο αγαπάμε τον κόσμο που μας αγκαλιάζει.
Με άλλα λόγια, οι στιγμές χαράς κι ευτυχίας είναι οι στιγμές που αγκαλιάζουμε τον κόσμο και την ίδια τη ζωή μας!
Κείμενο – Απόδοση Λ.Τ.
