Με στιβαρό επιστημονικό λόγο και δεδομένα που «παγώνουν το αίμα», η καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πάντειο, Έφη Λαμπροπούλου, εξηγεί τα χαρακτηριστικά και τα κίνητρα που οδηγούν έναν γονιό να σκοτώσει το παιδί του. Και μιλά για τα σεμινάρια εγκληματολογίας τού τμήματός της που παρακολούθησε η Ρούλα Πισπιρίγκου.
ΚΑΤΕΡΙΝΑ Ι. ΑΝΕΣΤΗ
Όσο συγκλονισμένοι και αν είμαστε από την περίπτωση της Πάτρας, με τη Ρούλα Πισπιρίγκου να κατηγορείται για τον θάνατο της κόρης της Τζωρτζίνας και τους φακέλους των δύο άλλων νεκρών παιδιών της να ανοίγουν, το να ακούς τα χαρακτηριστικά, τα κίνητρα, τις περιπτώσεις των γονιών στην Ελλάδα που δολοφόνησαν τα παιδιά τους είναι συγκλονιστικό.
Η καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, με τις αναρίθμητες δημοσιεύσεις, τη συμμετοχή σε επιτροπές των υπουργείων Παιδείας και Δικαιοσύνης, Εφη Λαμπροπούλου, μιλά στο iefimerida.
Η καθηγήτρια Εγκληματολογίας, Έφη Λαμπροπούλου
Εξηγεί το πώς λειτουργεί το σεμινάριο του Παντείου Πανεπιστημίου «Στο μυαλό του δράστη», που παρακολούθησε η Ρούλα Πισπιρίγκου, εξηγεί τι διδάσκονται οι φοιτητές, αν τους μιλάει για τη χρήση ουσιών και θέτει ένα καίριο ερώτημα, σε περίπτωση που ισχύει η κατηγορία σε βάρος της Ρούλας Πισπιρίγκου: Μήπως υπάρχει και ένας άλλος λόγος που παρακολούθησε το σεμινάριο;
Σπάνια θυμάμαι περίπτωση πιθανού εγκλήματος που να έχει απασχολήσει τόσο πολύ την κοινή γνώμη, να την έχει κυριολεκτικά κυριεύσει… Και τέτοιες αντιδράσεις βέβαια, τάσεις λιντσαρίσματος…
Είναι ένας φαύλος κύκλος: το διαρκές κυνήγι για τον επόμενο τίτλο στα ΜΜΕ σφίγγει ασφυκτικά το σχοινί στον λαιμό του τεκμηρίου αθωότητας και στην αντικειμενική πληροφόρηση. Αυτή η λεπτό προς λεπτό ενημέρωση ενημέρωση και η απήχηση που έχει αναπαράγοντάς την, κυρίως, στα social media είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική.
Επιβαρυντική ως προς τι;
Επιβαρυντική ως προς το κοινό, αλλά και ως προς το πόσο απροκατάληπτα μπορεί να κριθεί η κατηγορούμενη πριν καν αποφανθεί το δικαστήριο. Θα μπορούσε η ενημέρωση του κοινού να είναι με λιγότερες πληροφορίες. Τα διαρκή έκτακτα δελτία θυμίζουν την ενημέρωση που αρχίσαμε να γνωρίζουμε με τον πόλεμο στον Περσικό Κόλπο. Και για το θέμα της Πάτρας αλλά και για άλλα θέματα που μας έχουν απασχολήσει έντονα, όπως οι γυναικοκτονίες, αναλαμβάνουν κάποιες ομάδες ανθρώπων να λειτουργήσουν ως εφεδρικοί εισαγγελείς. Αυτό υποβοηθείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου γράφουν οποιαδήποτε πληροφορία, ακόμα και αν δεν είναι ελεγμένη. Είναι μια εξαιρετικά θλιβερή υπόθεση αυτής της Πάτρας, και επειδή όσο πιο σοβαρές είναι οι συνέπειες για έναν κατηγορούμενο τόσο μεγαλύτερες είναι οι απαιτήσεις και η πρέπουσα επιμέλεια που πρέπει να υπάρξει από τα μέσα ενημέρωσης.
Υπάρχει ο κίνδυνος να δούμε φαινόμενα μιμητισμού από κάποιους που παρακολουθούν εμμονικά την 24ωρη ενημέρωση για τις εξελίξεις στην υπόθεση της Πάτρας;
Δεν το πιστεύω αυτό, όχι. Αν ήταν η περίπτωση της Ιωάννας που δέχθηκε την επίθεση με οξύ, τότε θα σας έλεγα ναι, εκεί μπορεί να γεννηθεί η ιδέα στο μυαλό κάποιων, ειδικά των νέων που δεν εξορθολογίζουν τα πράγματα. Αλλά στην υπόθεση της Πάτρας, αν όντως η κατηγορούμενη είναι η δράστις, τότε έχουμε να κάνουμε με ένα έγκλημα που δύσκολα μπορεί να γίνει προϊόν μίμησης. Μιλώντας γενικά, ή ο πατέρας ή η μητέρα τελούν συνήθως το συγκεκριμένο αδίκημα. Τα δύο τρίτα των δολοφονιών παιδιών γίνονται από τους ίδιους τους γονείς τους.
Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στις μητέρες και στους πατέρες που σκοτώνουν τα παιδιά τους;
Οι μητέρες προτιμούν τα μικρότερα παιδιά και τα κορίτσια. Οι πατέρες τα μεγαλύτερα παιδιά και τα αγόρια. Το 50% των δολοφονιών αφορούν περισσότερα από ένα παιδιά.
Είναι τρομακτικό αυτό…
Δυστυχώς ναι, αν και ευτυχώς δεν έχουμε πολλές τέτοιες δολοφονίες. Δεν είναι συνηθισμένο έγκλημα στην Ελλάδα. Είναι η περίπτωση με τη μικρή Αννυ το 2015, του πατέρα που έβαλε φωτιά και πνίγηκε από τον καπνό μαζί με τα δυο του παιδιά στη Νέα Σμύρνη το 2017, η υπόθεση του Δουρή, η υπόθεση Λυμπέρη που σκότωσε όλη του την οικογένεια το 1972 -ήταν ο τελευταίος βαρυποινίτης στην Ελλάδα που εκτελέστηκε. Η περίπτωση το πατέρα που έπνιξε στην Κρήτη, στο ποτάμι, τα τρία του αγόρια. Και, βέβαια, πριν λίγους μήνες, η υπόθεση με το επτάχρονο αγόρι που βρέθηκε διαμελισμένο σε μια εργαλειοθήκη. Αυτά είναι μερικά παραδείγματα. Εχει εξαιρετικό ενδιαφέρον ότι το 2017 είχαμε τρεις περιπτώσεις δολοφονιών παιδιών.
Τελικά, πόσο συνηθισμένο είναι σκοτώνει ένας γονιός το παιδί του;
Είναι αντίθετο με τη φύση. Δεν είναι συνηθισμένο, αλλά συμβαίνει.
Ναι, αλλά ποιοι μηχανισμοί μπορούν να οδηγήσουν σε ένα τέτοιο έγκλημα;
Υπάρχουν οι αιτίες που συνδέονται με τον εγκληματία και τα κίνητρα, τα οποία μπορούμε να τα ομαδοποιήσουμε. Ως προς τον δολοφόνο, παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν στο έγκλημα αυτό είναι ψυχικές διαταραχές ή διαταραχές της προσωπικότητας. Επιπλέον, ενισχυτικοί παράγοντες είναι το χαμηλό εισόδημα, οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες, η ανεργία, αν ο δράστης είναι αυτός που έχει την αποκλειστική φροντίδα των παιδιών και νιώθει ιδιαίτερα επιβαρυμένος από αυτό. Επίσης, περιπτώσεις που δεν υπάρχει έλεγχος από τον άλλον γονιό, διότι μπορεί να λείπει ή να μη μένουν μαζί.
Τα κίνητρα του γονιού που σκοτώνει τα παιδιά του πώς κατηγοριοποιούνται;
Η βιβλιογραφία αναφέρεται κατ’ αρχάς στις αλτρουιστικές παιδοκτονίες -όταν δηλαδή ο γονέας σκοτώνει το παιδί του π.χ. επειδή είναι ανάπηρο για να το απαλλάξει από την ταλαιπωρία ή επειδή δεν θέλει το παιδί του να ζήσει σε έναν κόσμο σκληρό σαν το δικό μας.
Μου θυμίζει τη Φραγκογιαννού, στη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη, που σκοτώνει την εγγονή της γιατί είναι δύσκολο να είσαι γυναίκα σε έναν τέτοιο κόσμο…
Ναι, η διαφορά είναι ότι δεν σκοτώνει τα παιδιά της, αλλά ξένα παιδιά.
Μετά τις αλτρουιστικές παιδοκτονίες, τι άλλες περιπτώσεις έχουμε;
Υπάρχει η τυχαία δολοφονία, αυτή που είναι αποτέλεσμα κακομεταχείρισης ή φόνου υπό την επήρεια ουσιών -αποτέλεσμα κακομεταχείρισης είναι η περίπτωση του αγοριού στην Κυψέλη που αποκαλύφθηκε πρόσφατα. Ενας τρίτος παράγοντας με βάση τα κίνητρα είναι η ψυχική ασθένεια, να υπάρχει ένα οξύ ψυχωσικό επεισόδιο. Το τέταρτο κίνητρο είναι η εκδίκηση: αυτό δεν είναι συνηθισμένο, είναι το πιο σπάνιο. Απλώς, προσελκύει τη μεγαλύτερη προσοχή. Ο δολοφόνος εκδικείται το άλλο μέρος, τον σύντροφο, λόγω απόρριψης, υποτίμησης, ταπείνωσης, ζήλειας, απιστίας ή μετά από καβγά.
Εδώ ανήκει το σύνδρομο της Μήδειας;
Ναι, αλλά δεν αφορά μόνο γυναίκες. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει ο έντονος φόβος της μοναξιάς από τον εγκληματία, αίσθημα κενού, απώλεια ταυτότητας. Αυτή η περίπτωση είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα γιατί δείχνει την απόλυτη εξουσία που έχει ο γονέας στα παιδιά και αυτό συνδέεται κυρίως με την μητέρα: αντί να στρέψει την καταστροφική οργή στον εαυτό της, την στρέφει στο παιδί της.
Σαν να είναι το παιδί μέρος του σώματός της, σαν να στρέφεται εναντίον του εαυτού της, δηλαδή…
Ακριβώς, βλέπει το παιδί σαν προέκτασή της και σκοτώνει έτσι ένα κακό μέρος του εαυτού της. Τέλος, ένα ακόμα χαρακτηριστικό κίνητρο είναι αυτό που ονομάζεται σύνδρομο Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου (Münchausen by proxy) και έχει σχέση με την ανάγκη να προσελκύσει ο δράστης την προσοχή. Υπάρχει φυσικά και η επιλόχειος κατάθλιψη, που οδηγεί κάποιες φορές σε θανάτους νεογνών. Οσον αφορά τη συχνότητα των δολοφονιών παιδιών, οι περισσότεροι είναι οι θάνατοι νεογνών που προαναφέραμε, ακολουθούν οι τυχαίες περιπτώσεις (κακομεταχείριση) και τέλος αυτοί που οφείλονται σε ψυχικές ασθένειες των γονέων.
Διαβάζω σχόλια ψυχολόγων και νομικών που λένε ότι δεν πρέπει να δούμε εξαρχής την περίπτωση της κατηγορουμένης στην υπόθεση της Πάτρας ως μια περίπτωση ψυχικής νόσου.
Αυτό πρέπει να αξιολογηθεί από ψυχίατρο μετά από κατάλληλη εξέταση. Βέβαια εκτός από την ψυχική νόσο υπάρχουν και οι ψυχικές διαταραχές και οι διαταραχές της προσωπικότητας που συνήθως δεν λαμβάνονται υπόψιν στο δικαστήριο, ειδικά σε περιπτώσεις δολοφονιών παιδιών από γονείς.
Γιατί ειδικά στις περιπτώσεις γονιών;
Διότι θεωρούν ότι είναι μια απεχθής πράξη που έχει προσχεδιαστεί και δεν τους αναγνωρίζουν κανένα ελαφρυντικό. Η δικαστηριακή πρακτική και η διεθνής βιβλιογραφία δείχνουν ότι δεν αναγνωρίζονται ελαφρυντικά. Το θέμα είναι ότι δεν ξέρουμε αν θα δει κάποιος ψυχίατρος την κυρία Πισπιρίγκου. Και δεν ξέρω αν θα το δεχόταν.
Γιατί να μη δεχθεί εξέταση από ψυχίατρο;
Μπορεί να νιώθει φόβο. Κοιτάξτε, εμένα η θέση μου είναι αρκετά λεπτή, γιατί δεν έχει ομολογήσει. Ξέρετε ότι η κατηγορουμένη παρακολούθησε το διαδικτυακό σεμινάριο του Παντείου Πανεπιστημίου στο οποίο είμαι υπεύθυνη, για την εφαρμοσμένη εγκληματολογία στο μυαλό ενός δράστη. Η κυρία Πισπιρίγκου ξεκίνησε το σεμινάριο τον Ιούλιο του 2021. Ολοι οι κύκλοι του σεμιναρίου διαρκούν επτά μήνες, γίνονται δύο ζωντανά μαθήματα online, κυρίως από συνεργάτες μου.
Υποθέτω θα κινήθηκε μια παραφιλολογία ότι παρακολούθησε το σεμινάριο για να μάθει τρόπους τέλεσης εγκλήματος…
Αυτό το πράγμα δεν ισχύει προφανώς. Εμείς αναλύουμε τις κοινωνικές συνθήκες της εγκληματικής δράσης, τους κινδύνους θυματοποίησης, τις στρατηγικές πρόληψης, το εταιρικό έγκλημα, τον ρόλο της αστυνομίας, τον σχολικό εκφοβισμό. Όπως σε όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια η εγκληματολογία ανήκει στις κοινωνικές επιστήμες και έτσι τη διδάσκουμε στους φοιτητές, ως κοινωνική επιστήμη, δηλαδή δεν διδάσκονται αστυνομικές τεχνικές. . Ακόμα και αν σε κάποιον προσέλκυε το ενδιαφέρον ο τίτλος «Στο μυαλό του δράστη», διαβάζοντας την περιγραφή του σεμιναρίου ξέρει ακριβώς τι πρόκειται να παρακολουθήσει. Επίσης δεν μπορεί να είναι όλοι οι φοιτητές μας που παρακολουθούν εγκληματολογικά μαθήματα δυνάμει ύποπτοι. Ούτε εγώ να είμαι ύποπτη, ούτε είναι ύποπτος όποιος του αρέσει η αστυνομική λογοτεχνία. Ακόμα και για το βιβλίο που χάρισε ο σύζυγός της ακούστηκαν διάφορα υπονοούμενα.
Ποιο βιβλίο τής χάρισε ο σύζυγός της;
«Τα εγκλήματα που συγκλόνισαν την Ελλάδα», του Πάνου Σόμπολου… Και έτσι έγινε διάσημο το σεμινάριο. Ακόμα και αν -διότι πάντα σέβομαι απόλυτα το τεκμήριο αθωότητας και δεν θέλω να μιλώ για το συγκεκριμένο άτομο- τέλεσε το έγκλημα, γιατί να συμμετάσχει στο σεμινάριο προκειμένου να ανακαλύψει «τρόπους» και να μη συμμετάσχει γιατί ένιωθε την ανάγκη βοήθειας;
Τι είδους βοήθεια;
Ελπίζοντας ότι μπορεί να καταλάβει τον ίδιο της τον εαυτό, απαντήσεις για την ίδια. Ξαναλέω, το τεκμήριο αθωότητας πρέπει να διαφυλαχθεί. Μέχρι τώρα δεν το βλέπουμε, διότι έχει προκαταδικαστεί. Το απαιτεί ο κώδικας ποινικής δικονομίας αλλά και οι ευρωπαϊκές συμβάσεις.
Μου λέγατε ότι σας ρωτάνε αν γίνονται αναφορές και σε διάφορες ουσίες που χρησιμοποιούνται σε εγκλήματα, κατά τη διάρκεια των σεμιναρίων;
Μιλάμε για ουσίες που χρησιμοποιούνται σε βιασμούς όπως η κεταμίνη ή για τα έγχρωμα χάπια των πάρτι, όμως δεν λέμε πώς γίνεται η χρήση τους. Για να το μάθει αυτό κάποιος πρέπει να παρακολουθήσει μαθήματα τοξικολογίας. Για να το μάθει κάποιος πρέπει να πάει στο dark net. Δεν λέει το διαδίκτυο πώς να το κάνεις -εκτός και αν το κάνεις λίγο, λίγο.
Εσείς θυμάστε τη Ρούλα Πισπιρίγκου από τα σεμινάρια;
Όχι, δεν υπάρχει η παραμικρή προσωπική επαφή. Παρακολουθούν τα μαθήματα, δίνουν εξετάσεις, καταθέτουν δύο εργασίες, και κάθε ενότητα έχει κουίζ και ερωτήσεις. Ο χρόνος της κυρίας Πισπιρίγκου έχει κλείσει, έχει περάσει ο χρόνος του κύκλου που ενεγράφη.
Εχει νόημα να σας ρωτήσω αν έχετε εργασίες της στα χέρια σας;
Δεν θα σας απαντούσα σε καμία περίπτωση.
Ομολογώ πάντως ότι δεν νομίζω πως έχω ξαναδεί τέτοια περίπτωση υπερβολικής προβολής από τα μέσα ενημέρωσης, εμμονής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και ασίγαστου ενδιαφέροντος και πάθους του κοινού για ένα γεγονός…
Ούτε εγώ το έχω ξαναδεί, όπως ούτε και αυτό που έγινε με τον Δημήτρη Λιγνάδη.
Τι φταίει; Πώς το εξηγείτε;
Ηταν η ώρα να βγουν στην επιφάνεια τα κακά μας ένστικτα. Μπορεί να έχει παίξει ρόλο η καταπίεση από την οικονομική κρίση, η πανδημία, αλλά κυρίως ο τρόπος χρήσης των social media που δημιουργούν μια πραγματικότητα παραπλανητική. Και σε ορισμένες περιπτώσεις δίνουν την ευκαιρία να δημιουργηθεί μια τέτοια πραγματικότητα. Δηλαδή, ποιος άνθρωπος θα πάει και θα στηθεί έξω από τα δικαστήρια ή τις φυλακές, θα περιμένει ώρες, για να δει την κατηγορούμενη και να την βρίσει, να την καταραστεί; Αυτό μόνο στην Αγγλία και τις ΗΠΑ στα κινηματογραφικά έργα, ντοκιμαντέρ ή τις ειδήσεις το έχω δει το έχω δει.
Ποιες είναι οι συχνότερες αιτίες θανάτου των παιδιών;
Η σωματική βία, η ασφυξία και ο στραγγαλισμός, η δηλητηρίαση, και τέλος η χρήση μαχαιριού ή όπλου.
Μαρτυρά κάτι, άραγε, το μέσο που επιλέγει ο γονιός να δολοφονήσει;
Αυτό που έχει σημασία ότι γίνεται μια φορά, και όχι λίγο, λίγο. Αν δείτε το έργο του Καρακέπελη, το «Σπίτι του Κάιν», που το γύρισε στις φυλακές Κορυδαλλού, στις γυναικείες φυλακές, έχουμε μάνι-μάνι δύο περιπτώσεις που παρουσιάζονται και μιλούν. Η μία σκότωσε για εκδίκηση και η δεύτερη γιατί την κακοποιούσε το παιδί της. Σε κάθε περίπτωση η δολοφονία γίνεται άπαξ. Μια φορά. Δεν δικαιολογείται το λίγο-λίγο, σε διαφορετικά παιδιά και διαφορετικούς χρόνους. Αυτό είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικό. Είναι ακραίο.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του δράστη και ποια του θύματος;
Ο μέσος όρος ηλικίας του δράστη είναι 32 ετών και είναι συνήθως απόφοιτος Γυμνασίου ή Λυκείου. Τα θύματα έχουν μέσο όρο ηλικίας τα 6 έτη, και τα μεγαλύτερα ποσοστά είναι παιδιά μεταξύ 3 και 5 ετών.
Υπάρχουν σημάδια που μπορεί να αναγνωρίσει κανείς πριν από την πράξη;
Δυστυχώς, δεν υπάρχουν σαφή σημάδια. Μόνο στις περιπτώσεις των ανθρωποκτονιών που συνδέονται με ψυχική ασθένεια υπάρχουν συμπτώματα, συνήθως αυτοκτονικές τάσεις, αλλά μικρό ποσοστό επισκέπτεται τους γιατρούς. Δυστυχώς, είναι δύσκολο να υπάρξουν προειδοποιητικά καμπανάκια, εκτός από τις περιπτώσεις που έχουμε κακοποίηση του παιδιού. Το ζήτημα είναι και πόσο εκπαιδευμένοι και διαθέσιμοι είναι και οι δάσκαλοι για να εντοπίσουν «ύποπτες» συμπεριφορές. Ακόμη, κι αν παρατηρήσουμε ένα άτομο, έναν γονέα να συμπεριφέρεται κατ’ επανάληψη επιθετικά, παρορμητικά, να λέει ψέματα, που αυτά είναι σημάδια διαταραχής, τι μπορεί να κάνει ο μέσος πολίτης;
Σε κάθε περίπτωση, θέλω να ξαναπώ κάτι, το πιο σημαντικό: Ό,τι και να γίνει πρέπει να διαφυλαχθεί η αμερόληπτη απονομή δικαιοσύνης, διαφορετικά οδηγούμαστε σε λαϊκά δικαστήρια, γινόμαστε εφεδρικοί εισαγγελείς. Οσο και αν μας συγκλονίζει το γεγονός, πρέπει να σεβαστούμε τη Δικαιοσύνη.
