Γιατί λέμε ψέματα; Πώς διαπιστώνουμε αν μας λένε ψέματα;
Ίσως δεν έχετε πει ποτέ σας ούτε ένα τόσο δα ψεματάκι ως παιδί, έφηβος, ή ενήλικας. Ισως ποτέ δεν έχετε κάνει «λεκτικό μασάζ» σε κάποια πληροφορία για να αποφύγετε μπλεξίματα ή να φανείτε καλύτερος στα μάτια τρίτων ή γιατί, απλά, το ψέμα ακουγόταν καλύτερα από την αλήθεια.
Ισως. Τότε όμως δεν ανήκετε στο ανθρώπινο γένος και θα πρέπει να είναι πολύ βαρετά στον πλανήτη σας! Αναπόφευκτα, οι άνθρωποι λένε ψέματα, για ασήμαντα μικροπράγματα μέχρι και τα πιο σημαντικά ζητήματα.
Γιατί λέμε ψέματα;
Σύμφωνα με τις ψυχαναλυτικές θεωρίες, ο ανθρώπινος νους είναι η έκφραση συγκρουόμενων δυνάμεων, συνειδητών και μη. Οι συγκρούσεις είναι η αμείλικτη διάσταση της ανθρώπινης φύσης και αντανακλά την εγγενή ανθρώπινη αντίφαση ανάμεσα στη βιολογική και κοινωνική υπόσταση. Αυτές οι εσωτερικές συγκρούσεις ωθούν τον άνθρωπο στο να λέει ψέματα για λόγους που καλύπτουν κάποιες ανάγκες του.
Συχνά ο άνθρωπος καταφεύγει στο ψέμα για βασικούς ψυχολογικούς λόγους, όπως για να φανεί καλύτερος και πιο αρεστός, να κρύψει τις αδυναμίες του και τις ανασφάλειές του, έτσι ώστε οι τρίτοι να τον κρίνουν ως σημαντικό ή να αποφύγει να μειωθεί ή να πληγωθεί.
Ενα κλασικό ψέμα των ερωτευμένων στην αρχή της σχέσης τους είναι η σφοδρή άρνηση της έντασης των συναισθημάτων τους, για όλους τους παραπάνω λόγους. Το ψέμα μπορεί να είναι μια κραυγή που παρακαλάει «δώσε μου σημασία!», όπως στο γνωστό παραμύθι με τον ψεύτη βοσκό.
Τα ψέματα ως μηχανισμός άμυνας και άρνησης γίνονται οι παρωπίδες που εμποδίζουν το άτομο να έρθει αντιμέτωπο με πικρές αλήθειες, όπως όταν ο σύζυγος αρνείται να πιστέψει τις αποδείξεις ότι η γυναίκα του τον απατάει ή η μητέρα εθελοτυφλεί στο πρόβλημα ουσιοεξάρτησης της κόρης της. Ετσι, το ψέμα, έστω και πρόσκαιρα εξυψώνει το άτομο στον εαυτό του και στους άλλους και γίνεται η ασφαλιστική του δικλείδα.
Το ψέμα μπορεί να είναι και η τέταρτη από τις Τρεις Χάριτες, μια που πρόκειται για επίκτητη κοινωνική ικανότητα που χρησιμοποιείται ποικιλοτρόπως. Δε γεννιόμαστε με την ικανότητα να ψευδόμαστε, αλλά καθώς μεγαλώνουμε, κοινωνικοποιούμαστε και πρέπει να συνεργαστούμε με τους γύρω μας μαθαίνουμε την έννοια της εξαπάτησης ώστε να επιβιώσουμε κοινωνικά. Τα άτομα με αυτισμό δε μπορούν να πουν ψέματα ή να καταλάβουν την εξαπάτηση και ζουν στο δικό τους απομωνομένο κόσμο.
Η ικανότητα του να λέμε ψέματα είναι τεράστιας σημασίας για τον ανθρώπινο πολιτισμό, γιατί η ικανότητα της εξαπάτησης των άλλων έχει εξελιχθεί σε μια από τις δυνατότερες διανοητικές μας ικανότητες που μας βοηθάει να κερδίσουμε στον πόλεμο, την αγάπη και το εμπόριο. Από τα ψέματα και τις εξαπατήσεις τόσο συχνές στο δωδεκάθεο της μυθολογίας μας ως το Δούρειο Ιππο και μέχρι τη σύγχρονη εποχή η απόσταση δεν είναι παρά ένα μικρό βήμα.
Ενα τόσο δα ψεματάκι στη θέση της αλήθειας που πληγώνει συνηθίζεται, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις κομπλιμέντων και κολακείας. Αλλά λειτουργεί και ως κοινωνικό-ψυχολογική ασπίδα κάλυψης και προφύλαξης από αρνητικές συνέπειες, όπως ο έφηβος που διαβεβαιώνει τους γονείς του ότι είχε διαβάσει αλλά τα θέματα ήταν πολύ δύσκολα ή το παιδάκι που επιμένει ότι δεν έκανε αυτό τη ζημιά αλλά το αρκουδάκι του.
Ας μην ξεχνάμε ότι ο άνθρωπος έφτιαξε ειδικούς λεκτικούς όρους, τα «κατά συνθήκη ψεύδη» στα ελληνικά ή τα «λευκά ψέματα» στα αγγλικά, ώστε να εκφράσει την κοινωνική σκοπιμότητα και κατοχύρωσή τους στην κοινωνική του ζωή.
Οι 10 πιο σίγουροι τρόποι για να διαπιστώσετε αν κάποιος σας λέει ψέματα
- Δεν κάνει βλεμματική επαφή
- Προσθέτει πολλά στα λεγόμενά του
- Γελάει νευρικά
- Προσποιείται άγνοια για κάτι που ξέρετε ότι το ξέρει
- Παίρνει τα ηνία της συζήτησης ώστε να σας αποσπάσει την προσοχή και να σας οδηγήσει σε μια άλλη κουβέντα
- Επικαλείται τη φιλία/σχέση σας και σας ζητάει να τον/την εμπιστευτείτε
- Έχετε την αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά
- Βρίσκετε ότι μισοκλείνετε τα μάτια σας σαν να μη βλέπετε καλά και γέρνετε το κεφάλι σας
- Όταν ζητάτε μια επεξήγηση ή λεπτομέρεια μεσολαβεί μια σιωπή
- Αν και δίνονται εξηγήσεις, δεν είναι ικανοποιητικές
Τι έχουν πει για τα ψέματα:
«Χωρίς ψέματα η ανθρωπότητα θα χανόταν από απόγνωση και βαρεμάρα»
Ανατόλ Φρανς
«Η τιμωρία του ψεύτη δεν είναι ότι δεν τον πιστεύουν, αλλά το ότι ο ίδιος δεν μπορεί να πιστέψει κανέναν άλλον».
Μπέρναρντ Σο
«Το πιο συνηθισμένο ψέμα είναι αυτό που κανείς λέει στον εαυτό του. Τα ψέματα προς τους άλλους είναι η εξαίρεση».
Νίτσε
Ένα ψεύτικο πρόσωπο πρέπει να κρύβει αυτό που ξέρει
Σαίξπηρ
Γράφει για το boro.gr η Δρ Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Νευροψυχολόγος (greekpsychologypages.blogspot.gr)
