H ίδια η γλώσσα μας οδηγεί. Συν-χωρώ. Ο ορισμός της συγχώρεσης προκύπτει από την ίδια την ετυμολογία της λέξης. Συν + χωρώ σημαίνει «δίνω χώρο». Δίνω χώρο στην ελεύθερη σκέψη, έτσι ώστε αυτή να μπορέσει να χωρέσει και άλλες απόψεις πέρα από τη δική μου, δηλαδή δίνω περιθώρια σε δύο ή περισσότερες ενδεχόμενες ερμηνείες που αφορούν το ίδιο γεγονός.
Αυτό δεν προϋποθέτει ότι οφείλω να ενστερνιστώ την αντίθετη άποψη, σημαίνει όμως να την κατανοήσω, να συγκλίνω με αυτήν, να μπω στη θέση του απέναντι. Η κατανόηση και η ενσυναίσθηση των σκέψεων και των συναισθημάτων του άλλου δεν σχετίζεται με τη συνέχεια, που μπορεί να είναι η απόρριψη της δικής του ερμηνείας για το γεγονός ή ακόμη και η διακοπή των σχέσεων μαζί του.
Η έννοια της συγχώρεσης πολλές φορές παρεξηγείται και αλλοιώνεται απ’ όσους προσπαθούν να την εφαρμόσουν, γι’ αυτό και η εφαρμογή της ίσως είναι δύσκολη.
Τι φέρνει ο καθένας στο μυαλό του στο άκουσμα της λέξης «συγχώρεση»; Η συγχώρεση ορίζεται στο μυαλό πολλών ανθρώπων ως «άφεση αμαρτιών» ή «αυταπάρνηση και παραίτηση από κάθε προσωπική επιθυμία». Όταν κάποιος πληγώνεται από τη συμπεριφορά κάποιου αγαπημένου του προσώπου θεωρεί ότι προκειμένου να τον συγχωρέσει πρέπει να ξεχάσει το συμβάν και να γίνουν όλα όπως πριν.
Μήπως πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τη συγχώρεση; Αν το ψάξουμε, η κατανόηση του άλλου αποφέρει οφέλη για τον ίδιο μας τον εαυτό. Η ανάμνηση του γεγονότος και της οδύνης που μας προκάλεσε και η διαρκής ενασχόληση με αυτό, η διαιώνιση των αρνητικών συναισθημάτων και σκέψεων και η τοποθέτησή μας στο ρόλο του θύματος διαταράσσει τη δική μας ψυχική υγεία και γαλήνη, μας προκαλεί σκέψεις εκδίκησης και συνεπάγεται φόβο, αγωνία, άγχος και συμπτώματα κατάθλιψης. Ενώ η διαδικασία της συγχώρεσης μας αποφορτίζει τον πόνο που βιώνουμε και απαλύνει τη συναισθηματική απειλή έως να την αφανίσει.
Πληρότητα
Η συγχώρεση δεν απαιτεί προσωπική ταπείνωση. Απαιτεί πληρότητα, αυτογνωσία, αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Να στραφούμε προς τον ίδιο μας τον εαυτό για να αντικρίσουμε κατάματα τα λάθη, τα πάθη και τις αδυναμίες του, ώστε να προωθήσουμε μέσα μας την κατανόηση για τις αδυναμίες του άλλου. Η ικανότητα να συγχωρούμε τους άλλους εξαρτάται από το πόσο ειλικρινείς είμαστε με τον εαυτό μας. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι το κουράγιο κάποιου να είναι πιστός στις πεποιθήσεις του, να εμμένει σ’ αυτές αλλά το θάρρος να αλλάξει αυτές τις πεποιθήσεις.
Τα αρνητικά συναισθήματα περιλαμβάνουν θλίψη, εγκατάλειψη, αδικία ή θυμό. Μια απλή νοητική επεξεργασία μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι έτσι δεν προστατεύουμε τον εαυτό μας. Η συγχώρεση δεν προϋποθέτει την έλλειψη αξιοπρέπειας από μέρους μας, αλλά μας βοηθά να ξεφύγουμε από την απολυτότητα και τον περιορισμό του πνεύματος. Αν διαιωνίσουμε τα αρνητικά συναισθήματα που σχετίζονται με το πρόσωπο που μας έβλαψε μόνο επιπλέον βλάβη και μειονεκτήματα θα κερδίσουμε. Αν υπερβούμε το επώδυνο βίωμα, μας αγαπάμε, μας φροντίζουμε, μας προστατεύουμε, και κοιτάμε μπροστά το μέλλον μας. Η συγχώρεση είναι τρόπος επιβίωσης.
Το Καλό αναδύεται τελικά σαν κάτι μεγαλύτερο και ισχυρότερο απ’ το Κακό και αυτό μας χαρίζει τόλμη, χαρά και ανακούφιση.
Μια μάνα στο Ιράν
Η Samereh Alinejad από το Ιράν δεν είχε καμία πρόθεση να συγχωρέσει το δολοφόνο του γιου της.
Ο Abdollah μαχαιρώθηκε και σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή στο δρόμο, το Φθινόπωρο του 2007, όταν ήταν μόλις 18. Γνώριζε το δολοφόνο του, τον Balal. Οι δυο τους έπαιζαν μαζί ποδόσφαιρο. Ο Abdollah ήταν ο δεύτερος γιος που έχανε η Alinejad, αφού ο νεότερος γιος της πέθανε σε δυστύχημα με μοτοσικλέτα όταν ήταν 11 χρονών.
Χαμένη στη θλίψη της, ήταν αποφασισμένη ότι ο Balal θα έπρεπε να κρεμαστεί.
Όμως καθώς η ημερομηνία της εκτέλεσης του Balal πλησίαζε, ο Abdollah εμφανίστηκε στη μητέρα του σε μια σειρά από έντονα όνειρα.
«Δέκα μέρες πριν γίνει η εκτέλεση, είδα το γιο μου σε ένα όνειρο, ζητώντας μου να μην πάρω εκδίκηση, αλλά δεν μπορούσα να πείσω τον εαυτό μου να συγχωρήσει το δολοφόνο», είπε στην «Guardian». «Δυο βράδια πριν από την εκτέλεση, τον είδα πάλι στο όνειρό μου, όμως αυτή τη φορά αρνήθηκε να μου μιλήσει, μόνο με κοιτούσε».
Τις πρώτες πρωινές ώρες της περασμένης Τρίτης, η Alinejad ήταν έξω από τις πύλες των φυλακών Nour, ανάμεσα στο πλήθος που συγκεντρώθηκε για την εκτέλεση του Balal.
Λίγα δευτερόλεπτα πριν αναγκαστεί να αφήσει την τελευταία του πνοή, ο Balal ικέτευσε για έλεος. «Σε παρακαλώ, συγχώρεσε με», φώναξε, «έστω για τη μητέρα και τον πατέρα μου». Το πλήθος παρακολουθούσε τη σκηνή με αγωνία. Τα μάτια όλων ήταν καρφωμένα στη μάνα.
Τότε η μοίρα του Balal πήρε μια αναπάντεχη τροπή. Η Alinejad ανέβηκε σε ένα σκαμνί, και αντί να σπρώξει την καρέκλα του, τον χαστούκισε. «Ύστερα από αυτό, αισθάνθηκα ότι η οργή εξαφανίστηκε από την καρδιά μου. Ένιωσα σαν το αίμα στις φλέβες μου να άρχισε να ρέει και πάλι», είπε. «Ξέσπασα σε δάκρυα και φώναξα το σύζυγό μου για να αφαιρέσει τη θηλιά».
Η Kobra, η μητέρα του Balal, ξέσπασε σε αναφιλητά, και διέσχισε το φράχτη που χώριζε το πλήθος από την περιοχή της εκτέλεσης, αγκάλιασε την Alinejad και έσκυψε για να φιλήσει τα πόδια της – μια χειρονομία σεβασμού και ευγνωμοσύνης. «Δεν της επέτρεψα να το κάνει, πήρα το χέρι της και την σήκωσα όρθια… Ήταν απλά μια μητέρα σαν κι εμένα στο κάτω κάτω».
Βρίσκοντας τον εαυτό της ξαφνικά μια φιγούρα έμπνευσης για τους ανθρώπους απ’ όλο τον κόσμο, η Alinejad ελπίζει πως η τραγωδία της θα βοηθήσει άλλους ανθρώπους να διδαχτούν απ’ αυτήν:
«Να μην κουβαλούν μαχαίρια οι νέοι άνθρωποι όταν βγαίνουν έξω. Όταν σκοτώνουν κάποιον, δεν σκοτώνουν μόνο το εν λόγω πρόσωπο… Ταυτόχρονα πεθαίνουν και οι μητέρες και οι πατεράδες τους…», λέει.
Αφού συγχώρησε τον Balal, η Alinejad ένιωσε την ψυχή της γαληνεμένη, για πρώτη φορά από τότε που πέθανε ο γιος της. «Το να χάνεις ένα παιδί, είναι σαν να χάνεις ένα κομμάτι από το σώμα σου. Όλα αυτά τα χρόνια, αισθανόμουν σαν ένα κινούμενο νεκρό σώμα», είπε. «Όμως τώρα, νιώθω πιο ήρεμη, νιώθω ότι ζω ειρηνικά. Νιώθω ότι η εκδίκηση έχει φύγει από την καρδιά μου».
H μακροθυμία ενός χωρικού
Πριν από δεκαετίες και μετά τη λήξη του Εμφυλίου, σε κάποιο ελληνικό χωριό έγινε ένας φόνος, για πολιτικούς μάλλον λόγους και εξαιτίας του μεγάλου φανατισμού, που επικρατούσε εκείνη την εποχή.
Κατηγορήθηκε, λοιπόν, κάποιος χωρικός, ο Πέτρος και με τις μαρτυρίες πέντε συγχωριανών του δικάστηκε και καταδικάστηκε σε 30 χρόνια φυλάκιση.
Ο κατηγορούμενος όμως ισχυριζόταν συνεχώς ότι ήταν αθώος. Κλείσθηκε σε αγροτικές φυλακές, αλλά μέρα-νύχτα διαλαλούσε και μονολογούσε ότι ήταν αθώος. Κανένας δεν τον πίστευε. Εν τω μεταξύ προσευχόταν, στοχαζόταν και μελετούσε. Άλλαξε τελείως διαγωγή τόσο πολύ, που όλοι οι συγκρατούμενοί του και βαρυποινίτες άρχισαν να τον σέβονται και να του φέρονται φιλικά.
Έτσι πέρασαν 19 χρόνια. Κατόπιν, λόγω της καλής και αρίστης διαγωγής και επειδή έκανε και στις τότε αγροτικές φυλακές, όπου μειωνόταν η ποινή, αποφυλακίσθηκε. Ήταν πλέον 50 ετών. Στο χωριό όμως δεν έγινε δεκτός, διότι τον πίστευαν όλοι για φονιά και κυρίως οι συγγενείς του φονευμένου. Μετακόμισε λοιπόν σε μια γειτονική πόλη και έκαμε τον εργάτη, τον οικοδόμο και κυρίως τον μαραγκό, δουλειά που έμαθε στη φυλακή.
Ύστερα από μερικά χρόνια, στο χωριό όπου έγινε ο φόνος, κάποιος αρρώστησε βαριά με φοβερούς πόνους σε όλο του το σώμα. Η επιστήμη με τους γιατρούς και τις κλινικές εξετάσεις, στάθηκε αδύνατον να τον βοηθήσει.
Έτσι, μια βραδιά στο σπίτι του, αφού επέστρεψε από το νοσοκομείο, σ’ αυτήν την οδυνηρή κατάσταση, άρχισε να κραυγάζει μέσα στους αβάσταχτους πόνους του ότι αυτός ήταν ο φονιάς και με τους 4 ψευδομάρτυρες, τους οποίους εξαγόρασε με μεγάλα χρηματικά ποσά, κατηγόρησαν τον Πέτρο, που συμπτωματικά περνούσε από εκείνο το σταυροδρόμι, την ώρα που έγινε ο φόνος.
Φώναξαν τον αστυνόμο του τμήματος του χωριού, υπέγραψε την ομολογία του κατονομάζοντας και τους 4 ψευδομάρτυρες και συνεργούς του. Ποια νομική διαδικασία ακολουθήθηκε μετά, δεν γνωρίζουμε. Η ομολογία του όμως έκανε πάταγο στο χωριό, προκαλώντας σύγχυση, ταραχές και πολλές κατάρες, οι οποίες βάραιναν τον φονιά. Παρά ταύτα, η ψυχή του φονιά δεν έφευγε. Κι αυτός εξακολουθούσε να κραυγάζει.
Ο Πέτρος, όπως ήταν επόμενο, το έμαθε. Δεν κίνησε όμως καμιά διαδικασία για την αποκατάσταση της τιμής του με αναθεώρηση της δίκης, με μηνύσεις κατά των ενόχων και άλλων ενδίκων νομίμων μέσων. Αλλά τι έκανε; Πήγε στο σπίτι του φονιά!… Οι πάντες πάγωσαν. Οι περισσότεροι χωρικοί, όταν τον είδαν να περνάει μέσα από το χωριό, από την ντροπή τους κρύφτηκαν. Πάγωσε και ο φονιάς όταν τον αντίκρισε, και με γουρλωμένα τα μάτια από την έκπληξη και τη φρίκη, τον άκουσε να του λέει: «Γιώργο, σε συγχωρώ με όλη μου την καρδιά». Τον αγκάλιασε, τον φίλησε και έφυγε, ενώ κάποια δάκρυα κρυφά έτρεχαν από τα μάτια του.
Όμορφο συναίσθημα
Το να συγχωρείς και να ξεχνάς δεν είναι μόνο όμορφο συναίσθημα αλλά και καλή συμβουλή για την υγεία. Αυτό, τουλάχιστον, υποστηρίζεται σε ένα άρθρο που δημοσιεύεται στο περιοδικό «Psychological Science».
Στο άρθρο επισημαίνεται ότι πολλοί άνθρωποι αδυνατούν να συγχωρήσουν εκείνους που τους πλήγωσαν, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι ο θυμός τους ξεσπά τελικά στο ίδιο το σώμα τους.
Ορισμένες δε έρευνες έχουν ήδη καταδείξει ότι τα άτομα που θυμώνουν εύκολα ή είναι εχθρικά και αγχώδη διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσουν καρδιαγγειακά προβλήματα.
Στο πλαίσιο της έρευνας οι μελετητές εξέτασαν 71 άνδρες και γυναίκες που είχαν πρόσφατα μια εμπειρία προδοσίας από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους, το σύντροφο ή ένα φιλικό τους πρόσωπο. Στη συνέχεια, οι μετέχοντες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα εξέφρασε, βάσει συγκεκριμένου κειμένου, την οδύνη της για το γεγονός και τις σκέψεις της για το πώς θα έπρεπε να τιμωρηθούν εκείνοι που την πλήγωσαν.
Αντίθετα, η άλλη ομάδα, επίσης βάσει συγκεκριμένου κειμένου, εξέφρασε την ευσπλαχνία της απέναντι στο πρόσωπο που την πείραξε και αναγνώρισε ότι και η ίδια είχε στο παρελθόν προδώσει κάποιον.
Αποφάνθηκαν λοιπόν οι ερευνητές ότι, όταν οι συμμετέχοντες εξέφραζαν αρνητικά συναισθήματα, ο καρδιακός παλμός τους και η πίεση αυξανόταν, ενώ σημείωναν εντονότερη νευρική δραστηριότητα. Μολονότι δεν γνωρίζουμε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτών των αντιδράσεων στην υγεία, οι ερευνητές υποστηρίζουν πως συνδέονται με καρδιαγγειακά προβλήματα.
Έτσι, όσο δύσκολο κι αν ακούγεται το να μάθουμε να συγχωρούμε όσους μας πλήγωσαν και μας αδίκησαν, θα μας κάνει και καλύτερους ανθρώπους και περισσότερο υγιείς.
Γι’ αυτό:
1. Προσπαθήστε να τοποθετήσετε με λόγια σωστά και άρτια το τι ακριβώς σας ενόχλησε και γιατί. Στη συνέχεια, εκμυστηρευτείτε τη δυσάρεστη εμπειρία σε κάποιον φίλο.
2. Υποσχεθείτε στον εαυτό σας ότι θα κάνετε ό,τι ακριβώς πρέπει για να νιώσετε καλύτερα. Η συγχώρεση είναι για εσάς, όχι για αυτούς που σας πλήγωσαν.
3. Η συγχώρεση δεν σημαίνει πάντα ότι θα τα βρεις με το άτομο που σε πλήγωσε. Αυτό που πραγματικά θέλετε και θα πετύχετε είναι η εσωτερική σας γαλήνη.
4. Όταν νιώθετε πίεση από στενοχώρια ή από κάποια αδικία που σας έγινε, προσπαθήστε να χαλαρώσετε. Πάρτε βαθιές αναπνοές, σκεφτείτε κάτι που σας φτιάχνει το κέφι και δείτε την κατάσταση από απόσταση.
5. Για την ακρίβεια, δείτε την κατάσταση από τη σωστή προοπτική της. Αναγνωρίστε ότι η κακή σας κατάσταση και το άγχος προέρχονται από τα πληγωμένα συναισθήματα και τις αρνητικές σκέψεις που έχετε τώρα, και όχι τόσο από αυτό που έγινε πριν από δύο μέρες ή πριν από δέκα χρόνια.
6. Σταματήστε να περιμένετε από τους άλλους να σας δώσουν αυτό που έχετε ανάγκη. Για να μη σας το έχουν δώσει μέχρι τώρα, δε θα σας το δώσουν ποτέ.
7. Ψάξτε να βρείτε νέους τρόπους που θα σας αποφέρουν θετικότητα και θα σας ωθήσουν να βγείτε από το αρνητικό πεδίο σκέψεων που σας χαλάει την καθημερινότητα.
8. Συγχωρήστε. Να θυμάστε ότι αυτός που έχει αδικήσει βρίσκεται σε μειονεκτική θέση και δεν έχει το κουράγιο να το αντιμετωπίσει. Τη δύναμη την έχετε εσείς, γιατί η συγχώρεση είναι δύναμη, είναι μεγαλείο ψυχικό και πνευματικό.
Όταν συγχωρούμε, η ψυχική και σωματική μας υγεία δυναμώνει.
Edward Burne-Jones, The Tree of Forgiveness (1881 – 1882), oil on canvas, 111 x 186 cm. Collection of The Lady Lever Art Gallery, National Museums Liverpool, England
Στον πίνακα «Το δέντρο της συγχώρεσης» του Edward Burne Jones, βλέπουμε τη στροφή των σωμάτων προς τα λουλούδια. Κάτι που θέλει να τονίσει την αξία και τη σπουδαιότητα της συγχώρεσης. Υπάρχουν όρια, όμως; Σίγουρα να συγχωρούμε είναι η απόδειξη της αγάπης, αλλά κάποτε δεν αντέχουμε μια κατάσταση δυσάρεστη… Βέβαια μπορούμε να συγχωρούμε αλλά να δείχνουμε με άλλο τρόπο τη δυσαρέσκειά μας, απομακρυνόμενοι από πρόσωπα που μας βλάπτουν για παράδειγμα, μη νιώθοντας όμως έχθρα ή αρνητικό συναίσθημα.
Τον 18ο αιώνα ο Άγγλος ποιητής Alexander Pope έλεγε ότι «το να κάνεις λάθος είναι ανθρώπινο, το να συγχωρείς θεϊκό». Τρεις αιώνες μετά, ο Elton John τραγουδάει «η συγγνώμη είναι η πιο δύσκολη λέξη» (sorry seems to be the hardest word). Μπορεί οι δεκαετίες να περνούν, ωστόσο, όπως φαίνεται, η συγχώρεση και η συγγνώμη παραμένουν ακόμα κάτι δύσκολο. Τόσο μικρές λέξεις που μπορούμε με ευκολία να προφέρουμε όταν σκουντάμε κατά λάθος κάποιον στο δρόμο, αλλά την κρίσιμη ώρα «βγαίνουν» με δυσκολία. Τι σημαίνει, λοιπόν, η συγχώρεση και τι η συγγνώμη; Γιατί και στις δύο περιπτώσεις κάτι μας κρατάει πίσω;
Υπόθεση προσωπική
Πολλοί πιστεύουμε ότι η συγχώρεση είναι κάτι που οφείλουμε να κάνουμε όταν αυτός που μας πλήγωσε τη ζητάει. Όμως, στην πραγματικότητα είναι μια υπόθεση πολύ πιο προσωπική. Δεν έχει να κάνει με τον άλλον, αλλά με εμάς, με τη δική μας ανάγκη να απαλλαγούμε από ένα φορτίο που μας βαραίνει και να κερδίσουμε ξανά την εσωτερική μας γαλήνη. Επίσης, δεν είναι πράξη δικαιοσύνης, γι’ αυτό μικρή σημασία έχει αν αυτός που μας πλήγωσε τιμωρήθηκε ή όχι. Στην ουσία, η συγχώρεση είναι μια πράξη ανακούφισης πρώτα από όλα για εμάς τους ίδιους, ενώ δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η σχέση μας με αυτόν που μας πλήγωσε θα διορθωθεί.
Πολλές είναι οι επιστημονικές έρευνες που εστιάζουν στο καλό που κάνει η συγχώρεση τόσο στην ψυχή μας όσο και στη συνολική μας υγεία. Μελέτη του Πανεπιστημίου του Stanford, για παράδειγμα, βρήκε ότι οι σπουδαστές που είχαν εκπαιδευτεί να συγχωρούν όσους τους πλήγωναν, θύμωναν λιγότερο και ήταν πιο αισιόδοξοι από εκείνους που δεν είχαν εκπαιδευτεί. Επιπλέον, έρευνες τονίζουν ότι οι άνθρωποι που συγχωρούν ευκολότερα έχουν λιγότερο στρες, χαμηλότερη αρτηριακή πίεση, κοιμούνται καλύτερα, δεν υποφέρουν από κατάθλιψη και έχουν πιο γερό ανοσοποιητικό σύστημα.
Οι «συγγνώμες» των γιορτών
Οι γιορτές είναι συνυφασμένες με θετικά συναισθήματα και μας κάνουν πιο ευαίσθητους στα συναισθήματα των άλλων. Τα μηνύματα αυτών των περιόδων ενθαρρύνουν πράξεις όπως η συγγνώμη και η συγχώρεση. Μάλιστα, όταν οι γιορτές έχουν θρησκευτικό χαρακτήρα, ασκούν μεγαλύτερη επίδραση σε όσους πιστεύουν στον Θεό, αφού η συγγνώμη και η συγχώρεση κατέχουν κεντρική θέση στα μηνύματα που μεταφέρει η θρησκεία.
Συγχωρώ, δεν ξεχνώ
«Συγχωρώ» δεν σημαίνει «ξεχνώ». Αντίθετα, για να συγχωρέσουμε κάποιον πρέπει να θυμηθούμε ό,τι μας έκανε και να ασχοληθούμε με αυτό. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε να το αφήσουμε πίσω. Γι’ αυτό και η διαδικασία της συγχώρεσης χρειάζεται χρόνο και μεγάλη προσπάθεια.
Η άρνηση
Η άρνηση να συγχωρέσουμε τον «θύτη» είναι ένας τρόπος να του θυμίσουμε πόσο μας πλήγωσε, να του δείξουμε τι νιώθουμε όταν δεν μπορούμε να εκφραστούμε ανοιχτά. Όσο διατηρούμε, όμως, αυτά τα αρνητικά συναισθήματα, στερούμε από τον εαυτό μας τη δυνατότητα να αξιοποιήσει την ενέργειά του με πιο εποικοδομητικό τρόπο για εμάς και τη σχέση μας αυτή. Μένουμε κολλημένοι στο παρελθόν, δεν εξελισσόμαστε και τελικά φθειρόμαστε. Φυσικά, το πόσο σημαντική είναι η σχέση με αυτόν που μας πλήγωσε καθορίζει και το πόσο μας επηρεάζουν τα συναισθήματά μας.
Αν η άρνησή μας να συγχωρέσουμε αφορά μόνο μία συγκεκριμένη σχέση, τότε ίσως έχουν προηγηθεί και άλλα γεγονότα που μας έχουν πληγώσει. Αν, πάλι, είμαστε άνθρωποι που δεν συγχωρούμε, τότε συσσωρεύουμε αρνητική ενέργεια, που μακροπρόθεσμα θα επηρεάσει τη ζωή μας και τις σχέσεις μας. Επίσης, στην τελευταία περίπτωση, δεν συγχωρούμε ούτε τον εαυτό μας και είμαστε ιδιαίτερα απαιτητικοί από αυτόν, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να χαρούμε τη ζωή μας.
Η εκδίκηση
Αν αυτό που αναζητάμε είναι η εκδίκηση, τότε πάλι αρνούμαστε να αποδεσμευτούμε από ένα παρελθόν που μας βαραίνει και επιλέγουμε να το διατηρούμε ζωντανό μέσα από σκέψεις εκδίκησης. Έτσι, ξαναζούμε τον πόνο, αλλά αυτή τη φορά υπεύθυνοι για την πρόκλησή του είμαστε εμείς και η εμμονή μας. Αντί να εστιάζουμε σε πράγματα που θα βελτιώσουν τη ζωή μας, επιδιώκουμε μια ανακούφιση που δεν είναι ποτέ αρκετή και δεν μας αφήνει να βγούμε από τη θέση του «θύματος». Δίνουμε τη δύναμή μας στον άλλον, αφού με τις πράξεις του καθορίζει τη ζωή μας, χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι και εμείς έχουμε ευθύνη.
Τι να μάθει το παιδί
Ένα παιδί που μεγαλώνει με γονείς που ξέρουν να συγχωρούν θα μάθει και εκείνο να συγχωρεί. Ωστόσο, αυτό που έχει αξία δεν είναι τόσο οι γονείς να μιλήσουν στο παιδί για την αξία της συγχώρεσης όσο το να την υποστηρίζουν με τις πράξεις τους. Οι πράξεις είναι αυτές που δίνουν ισχύ στο μήνυμά τους.
Ένας άλλος τρόπος για να μάθει κάποιος να συγχωρεί είναι να αναγνωρίσει με ποιον τρόπο επηρεάζουν τη ζωή του τα αρνητικά συναισθήματα που κρατάει μέσα του. Αυτό σημαίνει ότι αν δεν θέλει να φθαρεί από αυτά, τότε θα επιλέξει να τα απελευθερώσει και να προχωρήσει με τη ζωή του.
Η συγγνώμη
Πέρα από τη συγχώρεση, υπάρχει και η «συγγνώμη», μια λέξη που φαίνεται εξίσου δύσκολο να την προφέρουμε, ενώ είναι ακόμα πιο δύσκολο το να την εννοούμε. Όταν ζητάμε συγγνώμη, στην ουσία αναλαμβάνουμε την ευθύνη για ό,τι κάναμε ή είπαμε σε βάρος κάποιου άλλου. Η ανάληψη της ευθύνης αυτής συνδέεται με το αίσθημα της δύναμης και όχι της αδυναμίας, αφού προϋποθέτει να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας, να μπούμε στη θέση του άλλου και να δείξουμε ευαισθησία. Η ενσυναίσθηση αποτελεί θεμελιώδη ανθρώπινη δεξιότητα και όσοι τη διαθέτουν δημιουργούν πιο αρμονικές σχέσεις. Όταν ζητάμε συγγνώμη από κάποιον, σημαίνει ότι μας ενδιαφέρει πραγματικά η σχέση που έχουμε μαζί του. Όμως, και η ειλικρίνεια είναι βασική προϋπόθεση για να λειτουργήσει η συγγνώμη θετικά, γι’ αυτό και αν ζητήσουμε συγγνώμη, αλλά εξακολουθήσουμε να λειτουργούμε με τον ίδιο τρόπο, αυτό δείχνει ότι δεν αναγνωρίζουμε πραγματικά τις συνέπειες των πράξεων μας και δεν νοιαζόμαστε ουσιαστικά για τα συναισθήματα των άλλων. Οι πράξεις μας είναι εκείνες που ενδυναμώνουν τον λόγο μας.
Ειλικρίνεια
Η καθημερινή εμπειρία δείχνει ότι το να ζητάμε ειλικρινά συγγνώμη είναι αρκετά δύσκολο. Γιατί; Κάποιοι θεωρούν ότι κάτι τέτοιο είναι ένδειξη αδυναμίας, ότι παραχωρούν στον άλλον την ισχύ. Όταν κάποιος λειτουργεί ανταγωνιστικά σε μια σχέση, θεωρεί σημαντικό να αισθάνεται ότι διατηρεί εκείνος τον έλεγχο. Ωστόσο, λόγος μπορεί να είναι και η απουσία επαφής με τα δικά μας συναισθήματα, καθώς αν δεν τα αναγνωρίζουμε, δεν μπορούμε να μπούμε στη θέση του άλλου. Αποτρεπτικά λειτουργούν και τα έντονα συναισθήματα ενοχής, τα οποία δεν μας αφήνουν να αναλάβουμε την ευθύνη των πράξεών μας και να επανορθώσουμε. Τέλος, υπάρχει και το ενδεχόμενο να μη ζητάμε συγγνώμη επειδή δεν έχουμε αντιληφθεί τις συνέπειες των πράξεών μας. Είναι, επομένως, σημαντικό σε μια σχέση το άτομο που έχει θιγεί να εκφράζει ανοιχτά τα συναισθήματά του.
Όταν δεν ζητάμε συγγνώμη, το μήνυμα που λαμβάνει κάποιος είναι ότι η σχέση μας μαζί του δεν είναι σημαντική. Η στάση αυτή μπορεί να του προκαλέσει θυμό, λύπη, πόνο, τα οποία επηρεάζουν τη σχέση μας και μπορεί να το απομακρύνουν από κοντά μας.
Μορφές συγγνώμης
Έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Maryland έδειξε πως υπάρχουν τρεις μορφές συγγνώμης, που η καθεμία είναι αποτελεσματική ανάλογα με το άτομο στο οποίο απευθύνεται. Η πρώτη περιέχει την έννοια της επανόρθωσης, η δεύτερη της κατανόησης και του συμμερισμού και η τρίτη της αναγνώρισης παραβίασης κανόνων. Οι ειδικοί υποστηρίζουν πως η πρώτη είναι πιο αποτελεσματική με όσους είναι ατομιστές και υλιστές, η δεύτερη με ανθρώπους που ορίζουν τον εαυτό τους κυρίως μέσα από τις σχέσεις τους και η τρίτη με όσους ορίζουν τον εαυτό τους ως μέλη μιας ομάδας.
Τα στάδια της συγχώρεσης
1. Το πρώτο βήμα είναι να συνειδητοποιήσουμε τον πόνο που μας προκάλεσαν. Δεν είναι εύκολο να παραδεχτούμε ότι πληγωθήκαμε, γιατί συχνά πείθουμε τον εαυτό μας ότι όλα είναι καλά, ώστε να προστατευτούμε από δυσάρεστα συναισθήματα.
2. Πολλές φορές, όταν μας πληγώνουν, έχουμε την αίσθηση ότι κάπου φταίξαμε κι εμείς, ώστε να αισθανόμαστε ότι έχουμε τον έλεγχο της κατάστασης. Οι ενοχές, όμως, δεν οδηγούν πουθενά.
3. Το στάδιο της θυματοποίησης είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, γιατί ο ρόλος του θύματος είναι πολύ «βολικός» και αποτελεί μια καλή δικαιολογία για να μην αναλάβουμε ευθύνες.
4. Εξίσου σημαντικό είναι και το να εκφράσουμε την οργή μας. Ωστόσο, για να γίνει αυτό δεν χρειάζεται να βρεθούμε πρόσωπο με πρόσωπο με αυτόν που μας πλήγωσε, αρκεί να παραδεχτούμε και να αποδεχτούμε τον θυμό μας.
5. Έπειτα ακολουθεί το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών. Ούτε εδώ χρειάζεται να αναζητήσουμε τον θύτη και να του μιλήσουμε, εκτός και αν πρόκειται για κάποιο κοντινό σε εμάς πρόσωπο. Η συγχώρεση μπορεί να δοθεί ακόμη κι αν δεν ξαναδούμε αυτόν που μας έβλαψε.
6. Το τελευταίο στάδιο είναι αυτό της συγχώρεσης, το οποίο οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται ως μια εσωτερική λύτρωση.
Αξιοπρέπεια
Όταν κάποιος καταφέρει να συγχωρέσει το άτομο που τον έχει πλήξει, αυτό σημαίνει πως δεν τρέφει πλέον «αρνητικά» και καταστροφικά αισθήματα για το άτομο αυτό αλλά ούτε και για τις όποιες πράξεις του. Ακόμα και αν δεν μπορέσουμε να συγχωρέσουμε μια πολύ σοβαρή πράξη σε βάρος μας, η σταδιακή συμφιλίωση με αυτό που συνέβη μπορεί να μας βοηθήσει να συνεχίσουμε με αξιοπρέπεια τη ζωή μας.
Ο Francis Bacon, Άγγλος φιλόσοφος, πολιτικός, συγγραφέας και επιστήμονας (1561-1626) είπε: «Αυτός που δεν προτίθεται να συγχωρέσει τους άλλους καταστρέφει τη γέφυρα που κάποια στιγμή ο ίδιος θα χρειασθεί να διαβεί»…
Η συγχώρεση δεν αλλάζει το παρελθόν, αλλά μπορεί ν’ αλλάξει το μέλλον.
Αιωνιότης – Κωνσταντίνος Καβάφης
Ο Ινδός Aρσούνας, βασιλεύς φιλάνθρωπος και πράος,
μισούσε τες σφαγές. Ποτέ δεν έκαμνε πολέμους.
Πλην του πολέμου ο φοβερός θεός δυσηρεστήθη —
(λιγόστεψεν η δόξα του, άδειασαν οι ναοί του) —
και μπήκε με θυμό πολύ στου Aρσούνα το παλάτι.
Ο βασιλεύς φοβήθηκε και λέει· «Θεέ μεγάλε,
συγχώρεσέ με αν δεν μπορώ ζωή να πάρω ανθρώπου».
Με περιφρόνησι ο θεός απήντησε· «Aπό μένα
νομίζεσαι πιο δίκαιος; Με λέξεις μη γελιέσαι.
Καμιά ζωή δεν παίρνεται. Γνώριζε πως ποτέ του
μήτε γεννήθηκε κανείς, μήτε κανείς πεθαίνει».
(Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993)
«Συγχώρεση» – Σώτη Τριανταφύλλου
Η «Συγχώρεση» είναι ένα αφήγημα για τη βία του κόσμου αλλά, κυρίως, για την καλοσύνη. Κι αν η ιστορία της ανθρωπότητας προχωρεί χάρη στον εγκληματία που κρύβουμε μέσα μας -καθώς και σε πείσμα του- η καλοσύνη είναι άχρονη και δεν έχει ηλικία. Τουλάχιστον αυτό ανακαλύπτει η ηρωίδα αυτού του βιβλίου, η Αντόνια Κούπερ, μια νοικοκυρά και μητέρα από το Νάσβιλλ του Τεννεσσή, που βλέπει τη ζωή της να διαλύεται και την πίστη της στο Καλό να κλονίζεται από ένα απρόσμενο φρικτό γεγονός. Ωστόσο, η Αντόνια επιμένει ως το τέλος -ή πείθεται- ότι το Καλό αναδύεται στο τέλος σαν κάτι μεγαλύτερο και ισχυρότερο απ’ το Κακό. Στη «Συγχώρεση» γίνονται τρεις αποτρόπαιοι φόνοι, ο καθένας με διαφορετικό τρόπο. Ένα παιδί εξαφανίζεται· μια οικογένεια πληρώνει το τίμημα· την εύθραυστη αρμονία διαδέχεται η αγωνία, η απελπισία, το μίσος, η απατηλή επιθυμία για εκδίκηση. Το έγκλημα τιμωρείται σκληρά, αλλά η τιμωρία δεν φέρνει τη λύτρωση· προπάντων, δεν φέρνει πίσω τους νεκρούς. Όλα γύρω της κλυδωνίζονται επικίνδυνα, και η Αντόνια πέφτει και τσακίζεται. Ύστερα από χρόνια και χρόνια σε μια ιδιωτική κόλαση, ξαναβρίσκει τη μικρή θέση της στον κόσμο: η συγχώρεση είναι ο μοναδικός τρόπος για να επιζήσει.
Στη «Συγχώρεση» ξεδιπλώνεται ο Αμερικανικός Νότος σήμερα: η «αμερικανική» αφέλεια μαζί με την απάνθρωπη ηθική της Παλαιάς Διαθήκης, το θρησκευτικό συναίσθημα και οι εγκληματικές του παρενέργειες· οι αιμοσταγείς νόμοι και οι όχι λιγότερο αιμοδιψείς «φιλήσυχοι πολίτες» που συσπειρώνονται σε μια κοινωνία χωρίς σοφία και χωρίς έλεος.
* Συγγνώμη τιμωρίας κρείσσων.
Πιττακός ο Μυτιληναίος, 650-570 π.Χ., εκ των 7 σοφών της Αρχαίας Ελλάδας
* Άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι.
κατά Λουκάν ‐ κγ’ 34
Αφορισμοί
Να συγχωρείς τους εχθρούς σου. Αυτό τους κάνει να σε μισούν περισσότερο.
Oscar Wilde, 1854-1900, Ιρλανδός συγγραφέας
Η ικανότητα να συγχωρείς είναι προσόν του δυνατού. Οι αδύναμοι ποτέ δεν συγχωρούν.
Μαχάτμα Γκάντι, 1869-1948, Ινδός ηγέτης
Δεν τον φοβάμαι το Θεό, αυτός καταλαβαίνει και συχωρνάει. Τους ανθρώπους φοβάμαι. Αυτοί δεν καταλαβαίνουν και δε συχωρνούν.
Νίκος Καζαντζάκης, 1883-1957, Έλληνας συγγραφέας
(«Αναφορά στον Γκρέκο»)
Είναι πιο εύκολο να συγχωρέσεις έναν εχθρό παρά να συγχωρέσεις ένα φίλο.
John Dryden, 1631-1700, Άγγλος ποιητής
Ο ανόητος ούτε συγχωρεί ούτε ξεχνά.
Ο αφελής και συγχωρεί και ξεχνά.
Ο έξυπνος συγχωρεί, αλλά δεν ξεχνά.
Thomas Szasz, 1920-2012, Ουγγροαμερικανός ψυχίατρος
Να αγαπάς την αλήθεια αλλά να συγχωρείς το λάθος.
Βολταίρος, 1694-1778, Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας
Ποτέ μη ζητάς συγγνώμη επειδή εκδήλωσες τα συναισθήματά σου. Όταν το κάνεις αυτό, ζητάς συγγνώμη για την αλήθεια.
Edmund Burke, 1729-1797, Βρετανός πολιτικός και φιλόσοφος
Η συγγνώμη έρχεται μετά την αδιαφορία.
Emile Zola, 1840-1902, Γάλλος συγγραφέας
Ακόμα κι αν απλώς ονειρεύεσαι ότι με δέρνεις, καλύτερα να ξυπνήσεις και να ζητήσεις συγγνώμη.
Μωχάμεντ Άλι, 1942-, Αμερικανός πυγμάχος
Να συγχωρείς τους εχθρούς σου, αλλά ποτέ μην ξεχνάς τα ονόματά τους.
Τζων Κέννεντυ, 1917-1963, Αμερικανός πρόεδρος (1960-1963)
Οι άντρες ξεχνούν αλλά ποτέ δεν συγχωρούν. Οι γυναίκες συγχωρούν αλλά ποτέ δεν ξεχνούν.
Βενιαμίν Φραγκλίνος, 1706-1790, Αμερικανός πολιτικός και συγγραφέας
Αν ήμουν ο Ιησούς, θα είχα σώσει τον Ιούδα.
Βίκτωρ Ουγκώ, 1802-1885, Γάλλος συγγραφέας
Μέσα στη συγγνώμη της γυναίκας υπάρχει αγνότητα, αλλά σ’ αυτή του άντρα υπάρχει αμαρτία.
Alfred Capus, 1858-1922, Γάλλος συγγραφέας
Συγχωρούμε συχνά εκείνους που βαριόμαστε, αλλά δεν συγχωρούμε ποτέ αυτούς που μας βαριούνται.
Λα Ροσφουκώ, 1613-1680, Γάλλος συγγραφέας
Μόνο οι γενναίοι ξέρουν να συγχωρούν. Ένας δειλός δεν συγχωρεί ποτέ. Δεν είναι στη φύση του.
Laurence Sterne, 1713-1768, Ιρλανδός συγγραφέας και κληρικός
Ξέρετε τι είναι η συγγνώμη; Είναι η αδιαφορία γι’ αυτό που δεν μας αγγίζει.
Αλέξανδρος Δουμάς υιός, 1824-1895, Γάλλος συγγραφέας
Δεν χρειάζεται να συγχωρήσω τους εχθρούς μου, γιατί τους έχω σκοτώσει όλους.
Ramón María Narváez, 1800-1868, Ισπανός στρατιωτικός και πολιτικός
(πεθαίνοντας…)
Αυτός που συγχωρεί εύκολα, απλά προκαλεί περισσότερες προσβολές.
Pierre Corneille, 1606-1684, Γάλλος συγγραφέας
Δεν μπορείς να είσαι αχρείος επί σαράντα χρόνια και να ζητάς άφεση αμαρτιών το τελευταίο λεπτό. Ο Θεός ξέρει να κρατάει καλύτερο λογαριασμό από αυτό.
Wilson Mizner, 1876-1913, Αμερικανός θεατρικός συγγραφέας
(στο νεκροκρέβατό του)
Διαβάζουμε ότι πρέπει να συγχωρούμε τους εχθρούς μας, αλλά δεν διαβάζουμε ότι πρέπει να συγχωρούμε τους φίλους μας.
Φραγκίσκος Βάκων, 1561-1626, Άγγλος φιλόσοφος
Πρέπει να συγχωρούμε τους εχθρούς μας, αλλά όχι προτού τους κρεμάσουμε.
Heinrich Heine, 1797-1856, Γερμανός συγγραφέας και ποιητής
Μη διστάζεις, προχώρησε. Είναι συχνά πιο εύκολο να ζητήσεις συγγνώμη από το να ζητήσεις την άδεια.
Grace Murray Hopper, 1906-1992, Αμερικανίδα ναύαρχος και ειδική Η/Υ
Το να ζητάς συγγνώμη είναι σαν να θέτεις τις βάσεις για μελλοντικές προσβολές.
Ambrose Bierce, 1842–1914, Αμερικανός συγγραφέας
Αυτός που δεν μπορεί να συγχωρέσει τους άλλους, γκρεμίζει τις γέφυρες που θα χρειαστεί ο ίδιος για να περάσει. Γιατί κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη να τον συγχωρούν.
Thomas Fuller, 1608-1661, Άγγλος στοχαστής
Να συγχωρείς σημαίνει να ξεχνάς, παρόλο που θυμάσαι.
Νταγκ Χάμερσκελντ, 1905-1961, Γεν. Γραμματέας ΟΗΕ
Ένας καλός κανόνας για τη ζωή είναι ποτέ να μη ζητάς συγγνώμη. Οι σωστοί άνθρωποι ποτέ δεν θέλουν να τους ζητάς συγγνώμη και οι κακοί το εκμεταλλεύονται εις βάρος σου.
P. G. Wodehouse, 1881-1975, Βρετανός συγγραφέας
Σας ζητώ συγγνώμη, κύριε.
Μαρία Αντουανέττα, 1755-1793, Βασίλισσα της Γαλλίας
(στη λαιμητόμο, προς το δήμιό της, επειδή του πάτησε κατά λάθος το πόδι)
Τίποτε δεν εμπνέει περισσότερο τη συγχώρεση από την εκδίκηση.
Scott Adams, 1957-, Αμερικανός συγγραφέας κόμικς
Ο Καίσαρας τους συγχωρούσε όλους. Αλλά μου φαίνεται πως η μετριοπάθεια που δείχνει κάποιος, αφού έχει σφετερισθεί τα πάντα, δεν αξίζει πολλούς επαίνους.
Montesquieu, 1689-1755, Γάλλος στοχαστής
Η συγχώρεση είναι ένα περίεργο πράγμα: ζεσταίνει την καρδιά και δροσίζει το χτύπημα.
William Arthur Ward, 1921-1994, Αμερικανός συγγραφέας αυτοβοήθειας
Ο Θεός θα με συγχωρέσει. Αυτή είναι η δουλειά του.
Heinrich Heine, 1797-1856, Γερμανός συγγραφέας και ποιητής
(τα τελευταία του λόγια)
Η επιείκεια είναι η αριστοκρατική μορφή της περιφρόνησης.
Remy de Gourmont, 1858-1915, Γάλλος ποιητής
Δεν συγχωρώ ποτέ, αλλά μερικές φορές ξεχνώ.
Ylipe, 1936-2003, Γάλλος συγγραφέας και ζωγράφος
Πρέπει να μάθουμε να συγχωρούμε πολλά όταν διοικούμε ανθρώπους.
Jean-Baptiste Henri Lacordaire, 1802-1861, Γάλλος κληρικός
Η «συγγνώμη» είναι απλά εγωισμός με τη λάθος πλευρά απ’ έξω.
Oliver W. Holmes, 1809-1894, Αμερικανός συγγραφέας
Αμνηστία: Η μεγαθυμία του κράτους απέναντι σε παρανομούντες που η τιμωρία τους θα είχε μεγάλο κόστος.
Ambrose Bierce, 1842–1914, Αμερικανός συγγραφέας
Ξέρω ότι θα πάω στην κόλαση επειδή έδωσα χάρη στον Ρίτσαρντ Νίξον.
Τζέραλντ Φορντ, 1913-2006, Αμερικανός πρόεδρος (1974-1977)
Και ποιος καταλαβαίνει; Σίγουρα όχι εγώ, γιατί αν καταλάβαινα, θα τα συγχωρούσα όλα.
John Donne, 1572-1631, Άγγλος ποιητής και κληρικός
Η συγχώρεση οφείλεται συχνά στη γενναιοδωρία, αλλά εξίσου συχνά και στην έλλειψη μνήμης.
Alfred Capus, 1858-1922, Γάλλος συγγραφέας
Ευφυολογήματα
Όταν ήμουν παιδί, προσευχόμουν στο Θεό για ένα ποδήλατο. Μετά κατάλαβα ότι ο Θεός δεν δουλεύει έτσι, γι’ αυτό έκλεψα ένα ποδήλατο και προσευχήθηκα στο Θεό για να με συγχωρέσει.
Emo Philips, 1956-, Αμερικανός κωμικός
Κινηματογραφικές Ατάκες
Ποτέ μη ζητάς συγγνώμη και ποτέ μη δίνεις εξηγήσεις. Είναι σημάδι αδυναμίας.
Ο Τζων Γουέιν στην ταινία «She Wore a Yellow Ribbon» (1949)
Ελευθερία είναι να μη χρειάζεται ποτέ να ζητάς συγγνώμη.
Ο Αλ Πατσίνο στην ταινία του Σίντνεϊ Λιούμετ «Ο Δικηγόρος του Διαβόλου»
Στίχοι
Χτύπαε με μαχαίρι. Δεν ήμουν εκεί. Τον συγχωρώ.
Διονύσης Σαββόπουλος, 1944-, Έλληνας συνθέτης και τραγουδιστής
Θυμόσοφες Ρήσεις
Να κατηγορείς τον εαυτό σου, όπως κατηγορείς τους άλλους. Να συγχωρείς τους άλλους, όπως συγχωρείς τον εαυτό σου.
* Η συγχώρεση είναι η οικονομία της καρδιάς… σε σώζει από τη δαπάνη του θυμού, το κόστος του μίσους, τη σπατάλη του πνεύματος (Μορ Χάνα)
* Η πιο γλυκιά εκδίκηση είναι η συγχώρεση (Φρίντμαν Ι.)
Επιμέλεια: Ειρήνη Αϊβαλιώτου
